Przed 1763 pierwszy kandydat "Familii" Czartoryskich na tron polski. Po śmierci Augusta III zrzekł się tego zaszczytu, podpisując elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego i przyjmując laskę marszałkowską sejmu konwokacyjnego w 1764. Na pierwszym posiedzeniu obu izb parlamentu wygłosił słynną mowę popierającą i zapowiadającą reformy. Jeden z czołowych reformatorów doby stanisławowskiej. Kawaler Orderu Orła Białego (1764). Komediopisarz, teoretyk i krytyk literacki, publicysta polityczny, był mecenasem artystów i literatów, finansował wiele inicjatyw kulturalnych - pod jego auspicjami wychodził "Monitor". Jako komendant Szkoły Rycerskiej (od 1768) patronował wydawaniu podręczników i opiekował się adeptami, opracował słynny Katechizm kadecki (1774). Jeden z najaktywniejszych twórców Komisji Edukacji Narodowej. Poseł na Sejm Wielki (1788-91) i zwolennik Konstytucji 3 Maja, członek Towarzystwa Przyjaciół Konstytucji. Wieloletni członek warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, nadzorował i finansował monumentalne dzieło Samuela Bogumiła Lindego Słownik języka polskiego. Jeden z najwybitniejszych mężów stanu i myślicieli epoki, razem z żoną, Izabellą z Flemmingów, stworzyli w swojej siedzibie - Puławach - ośrodek życia artystycznego.