ORGANIZACJA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
I SĄD KONSTYTUCYJNY
I. SYSTEM SĄDOWNICZY
Artykuł 1
Władza sądownicza jest oddzielona i niezależna od innych władz. Sprawowana jest jedynie przez organy wymienione w Ustawie "O podstawowych uregulowaniach konstytucyjnych".
Artykuł 2
Sąd jest wyłączną władzą powołaną do rozwiązywania spraw i sporów związanych z wdrażaniem w życie Ustawy "O podstawowych uregulowaniach konstytucyjnych" i innych ustaw przez wydawanie orzeczeń karnych, określanie odpowiedzialności cywilnej, ustalanie praw i obowiązków stron, jak również przez zarządzanie czynności dla ich ochrony i potwierdzenia wyżej wymienionych praw po uczciwym, równym i zgodnym z prawem procesie, zgodnie ze standardami międzynarodowymi.
Artykuł 3
Sprawiedliwość jest wymierzana w imieniu narodu.
Instancje oraz sposób, w jaki naród uczestniczy w wymierzaniu sprawiedliwości określa ustawa.
Artykuł 4
Wymiar sprawiedliwości przestrzega zasad praworządności i równości osób wobec prawa na bazie poszanowania prawa.
Artykuł 5
System sądów składa się z Sądu Kasacyjnego, Sądu Apelacyjnego, sądów pierwszej instancji oraz sądów wojskowych.
Zakazane jest powoływanie sądów nadzwyczajnych.
Organizację oraz kompetencje sądów reguluje ustawa.
Artykuł 6
Sąd Kasacyjny jest najwyższym organem sądowym. Jego członkami mogą być jedynie obywatele albańscy posiadający dyplom prawniczy, wyróżniający się zdolnościami zawodowymi oraz posiadający co najmniej siedmioletni staż pracy w organach sądownictwa lub jako wykładowcy na Wydziale Prawa.
Przewodniczącego i zastępców przewodniczącego Sądu Kasacyjnego wybiera Zgromadzenie Ludowe na wniosek Prezydenta Republiki. Sędziów Sądu Kasacyjnego wybiera Zgromadzenie Ludowe.
Przewodniczący oraz członkowie Sądu Kasacyjnego wybierani są na siedem lat z prawem do ponownego wyboru. Nie można ich zatrzymać, aresztować lub skazać za działalność związaną z wykonywaniem obowiązków członka Sądu Kasacyjnego.
Sędziego Sądu Kasacyjnego można pozbawić urzędu jedynie na podstawie uzasadnionej decyzji Zgromadzenia Ludowego po stwierdzeniu, że popełnił jedno z ciężkich przestępstw karnych wyraźnie przewidzianych w ustawie lub jest niezdolny pod względem umysłowym do sprawowania urzędu.
Artykuł 7
Sąd Kasacyjny nie może rozpatrywać żadnej sprawy w pierwszej instancji, natomiast w drugiej instancji orzeka jedynie w sprawach przewidzianych w ustawie. Bada on jedynie zgodność z prawem orzeczeń sądowych zaskarżonych przez stronę lub podjętych z inicjatywy własnej.
Artykuł 8
W sprawowaniu swoich obowiązków sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko Ustawie "O podstawowych uregulowaniach konstytucyjnych" oraz innym ustawom.
Jeśli podczas rozpatrywania sprawy sąd dojdzie do wniosku, że akt normatywny nie jest zgodny z Ustawą "O podstawowych uregulowaniach konstytucyjnych" i ustawami, zawiesza postępowanie i kieruje sprawę do Sądu Konstytucyjnego.
Artykuł 9
Wyroki sądowe muszą być uzasadnione. Mogą być one anulowane, unieważnione lub zmienione jedynie orzeczeniem sądu wyższej instancji, na warunkach przewidzianych w ustawie.
Wszystkie organy państwowe oraz inne władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia wykonania orzeczeń i aktów sądowych.
Artykuł 10
Sędziowie sądów pierwszej instancji oraz Sądu Apelacyjnego posiadają immunitet i nie mogą być pozbawieni urzędu w trakcie pełnienia swoich funkcji.
Uchylenie immunitetu lub pozbawienie urzędu może być dokonane tylko przez właściwy organ, w sytuacjach i zgodnie z procedurą określoną w ustawie. Żadna ustawa nie może ograniczać gwarancji dla sędziów przewidzianych w niniejszej Ustawie konstytucyjnej oraz w normach międzynarodowych.
Artykuł 11
Sędziowie są zobowiązani do nieuczestniczenia w rozpatrywaniu spraw, gdy istnieją powody prawne poddające w wątpliwość ich bezstronność, jak też do unikania wszelkiego zachowania, które wzbudza wątpliwości odnośnie funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości lub podważa jego godność.
Artykuł 12
Rozprawa prowadzona jest ustnie i jawnie. Ustawa może zabronić uczestniczenia w rozprawie sądowej publiczności lub środków masowego przekazu jedynie w szczególnych przypadkach, gdy jest to konieczne ze względów bezpieczeństwa narodowego, porządku publicznego lub obrony interesów osób niepełnoletnich, stron i sprawiedliwości.
Postępowanie w organach wymiaru sprawiedliwości prowadzone jest w języku albańskim. Oskarżony, strony, świadkowie oraz inni uczestnicy procesu sądowego, którzy nie znają lub nie rozumieją języka albańskiego, mają prawo do porozumiewania się przy pomocy tłumacza.
Artykuł 13
Prokuratura jest władzą, która prowadzi nadzór nad śledztwem i przedstawia oskarżenie w rozprawie sądowej.
Występując przed sądem prokuratura broni interesu publicznego, porządku prawnego, jak też praw i wolności obywateli.
Prokuratura jest zorganizowana i funkcjonuje wewnątrz władzy sądowniczej jako organ jednolity i scentralizowany.
W sprawowaniu swoich kompetencji prokuratorzy podlegają ustawom, zarządzeniom prokuratorów nadrzędnych oraz orzeczeniom odpowiednich władz sądowych.
Prokuratorom przysługuje immunitet.
Artykuł 14
Prokuratora Generalnego oraz jego zastępcę wybiera Zgromadzenie Ludowe na wniosek Prezydenta Republiki. Przysługuje im immunitet oraz uprawnienia przewidziane w artykule 6 niniejszej Ustawy konstytucyjnej dla sędziów Sądu Kasacyjnego.
Organizację oraz inne kompetencje prokuratury reguluje ustawa.
Artykuł 15
Na czele Najwyższej Rady Sądownictwa stoi Prezydent Republiki i składa się ona z Przewodniczącego Sądu Kasacyjnego, Ministra Sprawiedliwości, Prokuratora Generalnego i dziewięciu prawników znanych ze swych zdolności, wybieranych raz na pięć lat na wspólnym posiedzeniu Sądu Kasacyjnego i Prokuratury Generalnej, bez możliwości ponownego wyboru.
Najwyższa Rada Sądownictwa jest jedynym organem, który decyduje o mianowaniu, przeniesieniu i odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów pierwszej instancji, Sądu Apelacyjnego, jak też prokuratorów.
Sposób funkcjonowania i działalność Najwyższej Rady Sądownictwa jest określona w przyjętym przez nią regulaminie.
Artykuł 16
Adwokatura jest wykonywana jako wolny zawód. Działalność adwokatury reguluje odrębna ustawa.
Do obowiązków adwokatów należy udzielanie klientom pomocy i porad prawnych zgodnie z prawem i normami etyki zawodowej.
II. SĄD KONSTYTUCYJNY
Artykuł 17
Sąd Konstytucyjny jest najwyższą władzą, która chroni i gwarantuje przestrzeganie Konstytucji i ustawodawstwa oraz dokonuje ostatecznej wykładni Konstytucji.
W swojej działalności jest niezawisły i podlega jedynie Konstytucji.
Artykuł 18
Sąd Konstytucyjny składa się z dziewięciu członków, z których pięciu wybiera Zgromadzenie Ludowe, a czterech Prezydent Republiki.
Członkowie Sądu Konstytucyjnego wybierają w tajnym głosowaniu przewodniczącego, który pozostaje na tym stanowisku przez trzy lata z prawem do ponownego wyboru.
Kadencja trzech członków Sądu Konstytucyjnego, wybranych na pierwszym posiedzeniu, upływa po trzech latach. Ich nazwiska zostają ustalone w drodze losowania w każdej z grup sędziów wybranych przez Zgromadzenie Ludowe i Prezydenta Republiki. Po trzech następnych latach zastępowani są w ten sam sposób, w drodze losowania, trzema innymi sędziami. Sędziowie, którzy ich zastąpili, pozostają na tym stanowisku przez 12 lat, bez prawa ponownego wyboru.
Artykuł 19
Sędziowie Sądu Konstytucyjnego, przed rozpoczęciem swojej działalności, składają przysięgę przed Prezydentem Republiki.
(Formuła przysięgi jest następująca: "Uroczyście przysięgam, że w czasie pełnienia swoich obowiązków zawsze pozostanę wierny Konstytucji Republiki Albanii").
Artykuł 20
Członkowie Sądu Konstytucyjnego wybierani są spośród wybitnych prawników, którzy przepracowali co najmniej 10 lat w swoim zawodzie lub jako wykładowcy na Wydziale Prawa i cieszą się nieskazitelną postawą moralną.
Artykuł 21
Sędzia Sądu Konstytucyjnego nie może być deputowanym, członkiem Rady Ministrów, sędzią, śledczym lub prokuratorem, członkiem partii lub innej organizacji politycznej lub związku zawodowego, jak też nie może prowadzić innej działalności publicznej lub prywatnej, w której może zostać naruszona jego bezstronność lub niezawisłość.
Artykuł 22
Sędzia Sądu Konstytucyjnego nie ponosi odpowiedzialności za podjęte orzeczenia i wyrażane opinie w trakcie pełnienia swoich funkcji. Nie może być wszczęte przeciwko niemu postępowanie karne, nie może być zatrzymany, aresztowany lub skazany bez zgody Sądu Konstytucyjnego.
Artykuł 23
Urząd sędziego Sądu Konstytucyjnego ustaje, gdy:
a) z uzasadnionych przyczyn nie może pełnić swoich obowiązków przez okres dłuższy niż sześć miesięcy;
b) poda się do dymisji;
c) zostanie powołany na inne stanowisko, które nie może być łączone z jego urzędem;
d) upływa termin, na który został wybrany. Sędzia pełni swoje funkcje również po upływie tego terminu jedynie w przypadku, gdy rozpoczęta rozprawa nie może zostać zakończona w tym terminie.
Jeśli, z powodów wyżej wymienionych, urząd sędziego Sądu Konstytucyjnego ustaje przed upływem mandatu, na który został wybrany, Zgromadzenie Ludowe lub Prezydent Republiki, w zależności od tego, który z tych organów dokonał wyboru tego sędziego, wybiera nowego sędziego, który pozostaje na stanowisku do dnia, w którym upłynąłby mandat poprzedniego sędziego.
Artykuł 24
Sąd Konstytucyjny posiada następujące kompetencje:
1. Dokonuje wykładni Konstytucji oraz ustaw konstytucyjnych,
2. Orzeka o niezgodności z Konstytucją ustaw i aktów posiadających moc ustaw,
3. Orzeka o niezgodności z Konstytucją oraz ustawami aktów i uregulowań wykonawczych,
4. Decyduje o zgodności z Konstytucją umów międzynarodowych zawieranych w imieniu Republiki Albanii przed ich ratyfikowaniem, jak też o zgodności ustaw z ogólnie przyjętymi normami prawa międzynarodowego, jak też umów, w których Republika Albanii jest stroną,
5. Rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy władzą wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą, a także pomiędzy władzami lokalnymi a władzą centralną,
6. Decyduje w sprawach dotyczących konstytucyjności partii i innych organizacji politycznych i społecznych i może zakazać ich działalności,
7. Rozstrzyga kwestie dotyczące zgodności z prawem wyborów Prezydenta Republiki, deputowanych do Zgromadzenia, jak też kwestie referendum narodowego, ogłaszając ich ostateczne rezultaty,
8. Rozpatruje oskarżenie karne wniesione przeciwko Prezydentowi Republiki,
9. Ostatecznie rozstrzyga skargi osób złożone w procedurze kontroli konstytucyjnej w sprawie naruszenia ich podstawowych praw przez akty sprzeczne z prawem,
10. Decyduje o zawieszeniu stosowania ustawy, gdy uzna, że nie jest ona zgodna z Ustawą "O podstawowych uregulowaniach konstytucyjnych" oraz o zawieszeniu lub unieważnieniu aktów i innych ustaw, gdy uzna, że nie są one zgodne z Ustawą "O podstawowych uregulowaniach konstytucyjnych" lub prawem, jak też podejmuje kroki, które uważa za odpowiednie dla rozpatrywanej sprawy.
Gdy Sąd dostrzega pogwałcenie jakiegokolwiek prawa chronionego ustawą konstytucyjną, decyduje o jego uznaniu i przestrzeganiu, i gdy zachodzi potrzeba, o naprawieniu skutków, jak też o należytym zadośćuczynieniu wyrządzonej szkody.
Sąd Konstytucyjny może też zażądać od każdego organu państwowego, każdej organizacji społecznej albo osoby prawnej odwołania, unieważnienia albo zmiany indywidualnej decyzji, która spowodowała naruszenie praw konstytucyjnych jednostki.
Artykuł 25
Sąd Konstytucyjny może wszcząć kontrolę konstytucyjną na podstawie wniosku lub z własnej inicjatywy.
Prawo do wystąpienia z wnioskiem mają Prezydent Republiki, frakcja parlamentarna, jedna piąta deputowanych, Rada Ministrów, sądy, lokalne organy władzy, jak też każda osoba, której prawa i wolności konstytucyjne zostały naruszone.
Artykuł 26
Sąd Konstytucyjny rozstrzyga większością głosów. Sędzia pozostający w mniejszości ma prawo złożenia swojej opinii na piśmie.
Orzeczenia Sądu są ostateczne i niepodważalne. Muszą być one uzasadniane. W przypadku wątpliwości lub rozbieżności w rozumieniu orzeczenia Sąd może ustalić jego wykładnię z urzędu lub na wniosek zainteresowanych osób w ciągu 30 dni od daty wniesienia wniosku.
Ustawy, akty posiadające moc ustawy, akty i uregulowania wykonawcze, które zostaną uznane za niezgodne z Ustawą "O podstawowych uregulowaniach konstytucyjnych", jak też z prawem, z ogólnie przyjętymi normami prawa międzynarodowego lub umowami, których Republika Albanii jest stroną, tracą moc prawną następnego dnia po ogłoszeniu orzeczenia w "Gazeta Zyrtare".
W innych przypadkach orzeczenie Sądu Konstytucyjnego nabiera mocy prawnej w terminie przewidzianym ustawą.
Jeżeli uchylenie, unieważnienie lub zmiana ustawy lub innego aktu powoduje konieczność dostosowania systemu prawa do nowej sytuacji prawnej, Sąd Konstytucyjny powiadamia Zgromadzenie Ludowe lub inne kompetentne organy w celu podjęcia przez nie kroków przewidzianych Konstytucją.
Artykuł 27
Akty Sądu Konstytucyjnego orzekają o konstytucyjności i legalności w sprawach, które on rozstrzyga.
Artykuł 28
Organizacja i działalność Sądu Konstytucyjnego, procedury rozstrzygania spraw, jak też inne istotne sprawy dotyczące wykonywania zadań, są normowane ustawą.
III. PRZEPISY PRZEJŚCIOWE
Artykuł 29
Administracja sądowa podlega Ministrowi Sprawiedliwości.
Władza sądownicza posiada własny budżet zapewniający jej prawidłowe funkcjonowanie, ustalany przez Zgromadzenie Ludowe na podstawie wniosku Rady Ministrów.
Artykuł 30
Wynagrodzenie sędziów i prokuratorów określa ustawa.