Tytuł II

PODSTAWOWE PRAWA I GWARANCJE

Rozdział I
PRAWA I OBOWIĄZKI INDYWIDUALNE I ZBIOROWE

Artykuł 5

Wszyscy są równi wobec prawa bez jakichkolwiek różnicowań; Brazylijczykom i cudzoziemcom zamieszkałym w kraju zapewnia się nienaruszalność prawa do życia, wolności, równości, bezpieczeństwa i własności na następujących zasadach:

I - mężczyźni i kobiety mają równe prawa i obowiązki, na zasadach określonych w niniejszej Konstytucji;

II - zmuszanie kogoś do wykonania lub do zaniechania wykonywania czegokolwiek może nastąpić wyłącznie na podstawie ustawy;

III - nikt nie będzie poddawany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu;

IV - wyrażanie opinii jest wolne; anonimowość jest zakazana;

V - zapewnia się prawo do zamieszczania sprostowania, odpowiadającego doznanej obrazie, obok prawa do odszkodowania za szkody materialne oraz krzywdy moralne lub krzywdy wyrządzone dobremu imieniu;

VI - wolność sumienia i wyznania jest nienaruszalna; zapewnia się wolność sprawowania kultów religijnych i gwarantuje się, na zasadach określonych w ustawie, ochronę miejsc kultu i liturgii;

VII - zapewnia się, na zasadach określonych w ustawie, opiekę duszpasterską w cywilnych i wojskowych zbiorowych zakładach zamkniętych;

VIII - nikt nie może zostać pozbawiony praw ze względu na wyznanie religijne lub przekonania filozoficzne albo polityczne, chyba że powołuje się na nie w celu uchylenia się od obowiązku prawnego nałożonego na wszystkich lub w celu odmowy wykonania czynności zastępczych określonych w ustawie;

IX - prowadzenie działalności intelektualnej, artystycznej, naukowej oraz w zakresie komunikowania jest wolne i nie podlega cenzurze ani nie wymaga zezwolenia;

X - intymność, życie prywatne, cześć i wizerunek osób są nienaruszalne; zapewnia się prawo do odszkodowania za szkody materialne lub krzywdy moralne wynikające z ich naruszenia;

XI - mieszkanie jest nienaruszalnym schronieniem człowieka; nikt nie może do niego wkroczyć bez zgody jego mieszkańca, chyba że wkroczenie następuje na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa albo w razie katastrofy lub w celu udzielenia pomocy albo w ciągu dnia na mocy nakazu sądowego;

XII - tajemnica korespondencji i przekazów telegraficznych, danych i rozmów telefonicznych jest nienaruszalna, chyba że, w tym ostatnim przypadku, wydany został nakaz sądowy, na warunkach i w formie określonych w ustawie, w celu przeprowadzenia dochodzenia w sprawie karnej lub śledztwa w postępowaniu karnym;

XIII - wykonywanie jakiejkolwiek pracy, zawodu lub zajęcia jest wolne, pod warunkiem posiadania kwalifikacji zawodowych określonych w ustawie;

XIV - wszystkim zapewnia się dostęp do informacji oraz ochronę tajemnicy ich źródła, gdy jest to konieczne do wykonywania zawodu;

XV - poruszanie się po terytorium narodowym jest wolne w czasie pokoju; każdy może wraz ze swoim mieniem, na zasadach określonych w ustawie, wjechać na nie, przebywać na nim lub je opuścić;

XVI - wszyscy mogą gromadzić się pokojowo i bez broni w miejscach ogólnie dostępnych bez potrzeby uzyskania zezwolenia pod warunkiem, że nie zakłócają innego, wcześniej zwołanego w tym miejscu zgromadzenia; wymagane jest jedynie wcześniejsze powiadomienie właściwej władzy;

XVII - wolność zrzeszeń o celach legalnych jest całkowita; zabronione są zrzeszenia o charakterze paramilitarnym;

XVIII - zakładanie zrzeszeń oraz, na zasadach określonych w ustawie, spółdzielni, nie wymaga uzyskania zezwolenia; zakazana jest ingerencja państwa w ich działalność;

XIX - zrzeszenia mogą zostać przymusowo rozwiązane bądź ich działalność ograniczona jedynie na mocy wyroku sądowego, a w pierwszym z wymienionych przypadków - jedynie na mocy prawomocnego wyroku sądowego;

XX - nikogo nie można zmusić do wstąpienia do zrzeszenia lub do pozostawania w nim;

XXI - zrzeszenia, jeżeli zostały do tego wyraźnie upoważnione, mają prawo do reprezentowania swoich członków w postępowaniu sądowym lub pozasądowym;

XXII - gwarantuje się prawo własności;

XXIII - własność powinna spełniać swoją funkcję społeczną;

XXIV - ustawa określa procedurę wywłaszczenia ze względów konieczności lub użyteczności publicznej bądź w interesie społecznym, za sprawiedliwym i uprzednim odszkodowaniem, z zastrzeżeniem przypadków przewidzianych w niniejszej Konstytucji;

XXV - w razie bezpośredniego zagrożenia publicznego właściwe władze mogą korzystać z własności prywatnej; właścicielowi zapewnia się odszkodowanie w późniejszym terminie, jeżeli zostanie wyrządzona szkoda;

XXVI - drobna własność wiejska określona w ustawie nie może być przedmiotem zajęcia w celu wyegzekwowania długów wynikających z działalności produkcyjnej, jeżeli jest użytkowana rodzinnie; ustawa określa sposoby finansowania jej rozwoju;

XXVII - do twórców należy wyłączne prawo wykorzystywania, ogłaszania i reprodukowania swoich dzieł; przechodzi ono na spadkobierców na czas określony w ustawie;

XXVIII - zapewnia się, na zasadach określonych w ustawie:

a) ochronę udziału indywidualnego w dziełach zbiorowych oraz ochronę odtwarzania wizerunku i głosu ludzkiego, również w dziedzinie sportu;

b) prawo twórców i wykonawców oraz ich przedstawicielstw związkowych i stowarzyszeniowych do kontroli gospodarczego wykorzystywania dzieł, które stworzyli lub w których tworzeniu uczestniczyli;

XXIX - ustawa zapewnia twórcom wynalazków przemysłowych czasowy przywilej ich wykorzystywania, a także ochronę wzorów użytkowych i przemysłowych, własności znaków towarowych, nazw przedsiębiorstw i innych znaków rozpoznawczych, mając na względzie interes społeczny oraz rozwój gospodarczy i technologiczny kraju;

XXX - gwarantuje się prawo dziedziczenia;

XXXI - dziedziczenie mienia należącego do cudzoziemców i znajdującego się w kraju jest regulowane przez prawo brazylijskie na korzyść współmałżonka lub dzieci brazylijskich, chyba że prawo ojczyste spadkodawcy jest dla nich bardziej korzystne;

XXXII - państwo podejmuje działania, na zasadach określonych w ustawie, na rzecz ochrony konsumenta;

XXXIII - wszyscy mają prawo do uzyskiwania od organów publicznych informacji dotyczących interesów osobistych lub interesu zbiorowego albo powszechnego; informacje są udostępniane w terminie określonym w ustawie pod groźbą poniesienia odpowiedzialności, z wyjątkiem przypadków, w których zachowanie tajemnicy jest niezbędne dla bezpieczeństwa społeczeństwa i państwa;

XXXIV - wszystkim zapewnia się, bez opłat skarbowych:

a) prawo składania petycji do władz publicznych w obronie praw lub przeciw naruszeniu prawa albo nadużyciu władzy;

b) możliwość uzyskania zaświadczeń w urzędach publicznych w celu obrony swoich praw i wyjaśnienia stanów faktycznych dotyczących interesów osobistych;

XXXV - ustawa nie może wyłączać spod kontroli władzy sądowniczej naruszeń lub zagrożeń czyjegoś prawa;

XXXVI - ustawa nie może naruszać praw nabytych, dokonanych czynności prawnych ani powagi rzeczy osądzonej;

XXXVII - nie można ustanawiać sędziów ani sądów nadzwyczajnych;

XXXVIII - uznaje się instytucję ławy przysięgłych wraz z organizacją nadaną jej w ustawie i zapewnia się:

a) pełne prawo do obrony;

b) tajność głosowań;

c) suwerenność orzeczeń;

d) kompetencję do sądzenia przestępstw umyślnych przeciwko życiu;

XXXIX - nie ma przestępstw bez uprzedniej ustawy, która je określa, ani kar bez ich uprzedniego określenia w ustawie;

XL - ustawa karna nie może działać wstecz, chyba że jest względniejsza dla oskarżonego;

XLI - ustawa ustanawia kary za każdy przejaw dyskryminacji naruszającej podstawowe prawa i wolności;

XLII - czyny rasistowskie stanowią przestępstwo nie ulegające przedawnieniu, zagrożone karą pozbawienia wolności na zasadach określonych w ustawie; zastosowanie poręczenia majątkowego nie jest dopuszczalne;

XLIII - ustawa uznaje za przestępstwa, w przypadku których nie jest dopuszczalne zastosowanie poręczenia majątkowego ani ułaskawienie lub amnestia: stosowanie tortur, nielegalny handel środkami odurzającymi i innymi podobnymi narkotykami, terroryzm oraz czyny określone jako przestępstwa odrażające; odpowiedzialność za nie ponoszą podżegacze, sprawcy oraz ci, którzy mogąc się im przeciwstawić, nie uczynili tego;

XLIV - działalność grup zbrojnych, cywilnych lub wojskowych przeciwko porządkowi konstytucyjnemu i państwu demokratycznemu stanowi przestępstwo, w przypadku którego nie jest dopuszczalne zastosowanie poręczenia majątkowego i które nie ulega przedawnieniu;

XLV - żadna kara nie może zostać wymierzona innej osobie niż oskarżony; obowiązek naprawienia szkody i orzeczenie o przepadku rzeczy mogą, na zasadach określonych w ustawie, zostać rozszerzone na spadkobierców i wykonane wobec nich, w granicach wartości odziedziczonego majątku;

XLVI - ustawa określa zasady indywidualizacji kar i ustanawia, obok innych kar, następujące kary:

a) karę pozbawienia lub ograniczenia wolności;

b) przepadek rzeczy;

c) grzywnę;

d) świadczenia alternatywne na rzecz społeczeństwa;

e) zawieszenie lub pozbawienie praw;

XLVII - nie stosuje się kar:

a) kary śmierci, z wyjątkiem przypadku wojny wypowiedzianej zgodnie z art. 84, pkt XIX;

b) kar o charakterze dożywotnim;

c) kary robót przymusowych;

d) kary banicji;

e) kar okrutnych;

XLVIII - kary wykonywane są w różnych zakładach odpowiadających naturze przestępstwa, wiekowi i płci skazanego;

XLIX - więźniom zapewnia się poszanowanie integralności fizycznej i psychicznej;

L - więźniarkom zapewnia się warunki, które umożliwiają im przebywanie ze swoimi dziećmi w okresie karmienia piersią;

LI - żaden Brazylijczyk nie może zostać wydany obcemu państwu, z wyjątkiem osoby naturalizowanej, która popełniła przestępstwo pospolite przed naturalizacją lub której udowodniono udział w nielegalnym handlu środkami odurzającymi i innymi podobnymi narkotykami, na zasadach określonych w ustawie;

LII - nie jest dopuszczalna ekstradycja cudzoziemca z powodu przestępstwa politycznego lub przestępstwa z racji wyrażanych poglądów;

LIII - nikt nie może zostać osądzony ani skazany inaczej niż przez właściwą władzę;

LIV - nikt nie może zostać pozbawiony wolności lub mienia bez przeprowadzenia wymaganego postępowania sądowego;

LV - stronom w postępowaniach sądowych lub administracyjnych oraz w każdym przypadku oskarżonym zapewnia się poszanowanie zasady kontradyktoryjności oraz pełne prawo do obrony wraz z wszelkimi środkami działania i zaskarżenia należącymi do jego istoty;

LVI - w postępowaniu niedopuszczalne są dowody uzyskane w sposób niezgodny z prawem;

LVII - nikt nie jest uważany za winnego, dopóki nie zostanie skazany prawomocnym wyrokiem karnym;

LVIII - osoba, której tożsamość została ustalona zgodnie z prawem cywilnym, nie może zostać poddana policyjnej procedurze ustalania tożsamości, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie;

LIX - dopuszcza się wniesienie aktu oskarżenia przez oskarżyciela prywatnego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, jeżeli akt oskarżenia nie został wniesiony przez oskarżyciela publicznego w terminie określonym w ustawie;

LX - ustawa może ograniczyć jawność czynności procesowych jedynie wtedy, gdy wymaga tego ochrona prywatności lub interes społeczny;

LXI - nikt nie może zostać zatrzymany, chyba że został ujęty na gorącym uczynku lub na podstawie pisemnego i uzasadnionego nakazu właściwej władzy sądowniczej, z wyjątkiem wykroczeń wojskowych lub przestępstw o charakterze ściśle wojskowym, określonych w ustawie;

LXII - wiadomość o zatrzymaniu i o miejscu, w którym dana osoba jest przetrzymywana, jest natychmiast przekazywana właściwemu sędziemu oraz rodzinie zatrzymanego lub osobie przez niego wskazanej;

LXIII - zatrzymany jest informowany o swoich prawach, do których należy prawo do zachowania milczenia; zatrzymanemu zapewnia się pomoc rodziny i adwokata;

LXIV - zatrzymany ma prawo poznać tożsamość osób odpowiedzialnych za jego zatrzymanie lub za przesłuchanie policyjne;

LXV - osoba zatrzymana z naruszeniem prawa zostaje natychmiast zwolniona przez władzę sądowniczą;

LXVI - nikt nie zostanie umieszczony ani przetrzymywany w więzieniu, jeżeli ustawa zezwala na tymczasowe zwolnienie za poręczeniem majątkowym lub bez tego poręczenia;

LXVII - nikt nie może zostać uwięziony za długi, z wyjątkiem przypadku umyślnego i nieuzasadnionego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego lub nadużycia popełnionego przez depozytariusza;

LXVIII - zapewnia się habeas corpus każdemu, kto w wyniku naruszenia prawa lub nadużycia władzy doznaje, w zakresie swojej wolności poruszania się, przemocy lub przymusu albo odczuwa zagrożenie nimi;

LXIX - zapewnia się wydanie mandado de segurança 2 w celu ochrony praw bezpośrednich i pewnych3 , nie chronionych przez habeas corpus lub habeas data, jeżeli naruszenie prawa lub nadużycie władzy zostało popełnione przez władzę publiczną lub przedstawiciela osoby prawnej wykonującej władztwo publiczne;

LXX - wydania zbiorowego mandado de segurança może żądać:

a) partia polityczna reprezentowana w Kongresie Narodowym;

b) organizacja związkowa, organizacja zawodowa lub zrzeszenie, które zostały utworzone zgodnie z prawem i działają co najmniej przez rok w obronie interesów swoich członków lub osób zrzeszonych;

LXXI - zapewnia się wydanie mandado de injunçăo4 ilekroć brak normy wykonawczej uniemożliwia korzystanie z praw i wolności konstytucyjnych oraz uprawnień związanych z przynależnością państwową, suwerennością i obywatelstwem;

LXXII - zapewnia się habeas data w celu:

a) zapewnienia zainteresowanemu dostępu do informacji dotyczących jego osoby, znajdujących się w rejestrach lub bankach danych jednostek rządowych lub jednostek o charakterze publicznym;

b) skorygowania danych, jeżeli zainteresowany nie chce tego dochodzić w postępowaniu niejawnym, sądowym lub administracyjnym;

LXXIII - każdy obywatel może wszcząć postępowanie, którego celem jest stwierdzenie nieważności aktu powodującego szkody dla mienia publicznego lub dla mienia podmiotu z udziałem państwa, dla moralności administracyjnej5 , dla środowiska oraz dla dóbr historycznych i kulturowych; osoba wszczynająca postępowanie jest zwolniona z opłat sądowych i kosztów postępowania sądowego, z wyjątkiem przypadku udowodnionej złej woli;

LXXIV - państwo udziela pełnej i bezpłatnej pomocy prawnej tym, którzy wykażą, że nie posiadają wystarczających środków;

LXXV - państwo wypłaci odszkodowanie osobie skazanej w wyniku błędu sądowego, a także temu, kto pozostawał uwięziony po upływie terminu kary;

LXXVI - osobom uznanym za ubogie zapewnia się bezpłatnie, na zasadach określonych w ustawie:

a) wpis do cywilnego rejestru urodzeń;

b) wydanie świadectwa zgonu;

LXXVII - postępowania habeas corpus i habeas data, jak również, na zasadach określonych w ustawie, czynności niezbędne do korzystania z obywatelstwa, są bezpłatne.

§ 1. Normy określające podstawowe prawa i gwarancje są stosowane bezpośrednio.

§ 2. Prawa i gwarancje określone w niniejszej Konstytucji nie wyłączają innych praw i gwarancji wynikających z ustroju i zasad przez nią przyjętych bądź z umów międzynarodowych, których Federacyjna Republika Brazylii jest stroną.


2 Zob. WSTĘP, s. 14
3 W oryginale: "direito líquido e certo".
4 Zob. WSTĘP, s. 26
5 W oryginale: “moralidade administrativa”.