3. PRAWA GOSPODARCZE, SOCJALNE I KULTURALNE

Artykuł 48

Gwarantuje się prawo własności.

Własność zobowiązuje. Właściciele oraz użytkownicy własności są zobowiązani przyczyniać się do wspólnego dobra.

Osoba zagraniczna może uzyskać prawo własności na warunkach określonych ustawą.

Gwarantuje się prawo dziedziczenia.

Artykuł 49

Wolny rynek i swoboda działalności gospodarczej[1] stanowią fundamenty ustroju gospodarczego Republiki Chorwacji.

Państwo zapewnia wszystkim przedsiębiorcom jednakową pozycję prawną na rynku. Zakazane jest nadużywanie statusu monopolisty określonego ustawą[2].

Państwo popiera wzrost gospodarczy i dobrobyt socjalny obywateli oraz troszczy się o rozwój ekonomiczny wszystkich części kraju.

Prawa z tytułu wkładów kapitałowych nie mogą być ograniczone ustawą ani innymi aktami prawnymi.

Zagranicznemu inwestorowi gwarantuje się swobodny transfer zysku i zainwestowanego kapitału.

Artykuł 50

W interesie Republiki Chorwacji własność można ograniczyć lub jej pozbawić za zwrotem wartości rynkowej.

Swoboda działalności gospodarczej oraz prawa majątkowe mogą zostać w drodze ustawy wyjątkowo ograniczone na rzecz ochrony interesów i bezpieczeństwa Republiki Chorwacji, ochrony przyrody i środowiska naturalnego oraz zdrowia publicznego.

Artykuł 51

Każdy jest obowiązany uczestniczyć w ponoszeniu wydatków publicznych stosownie do swoich możliwości materialnych.

System podatkowy opiera się na zasadach równości i sprawiedliwości.

Artykuł 52

Morze, wybrzeże morskie oraz wyspy, wody wewnętrzne, przestrzeń powietrzna, jak również zasoby mineralne i inne bogactwa naturalne, a także ziemia, lasy, świat roślin i zwierząt, nieruchomości oraz obiekty o szczególnym znaczeniu kulturalnym, historycznym, gospodarczym i ekologicznym, co do których ustawa przewiduje, że posiadają znaczenie dla Republiki Chorwacji, znajdują się pod jej szczególną ochroną.

Ustawa określa sposób używania i wykorzystywania dóbr, mających znaczenie dla Republiki Chorwacji, przez ich właścicieli i osoby uprawnione, oraz odszkodowania za nakładane ograniczenia.

Artykuł 53[3]

Chorwacki Bank Narodowy jest centralnym bankiem Republiki Chorwacji.

Status, prawa i obowiązki Chorwackiego Banku Narodowego określa ustawa.

Chorwacki Bank Narodowy jest w swojej działalności samodzielny i odpowiada przed Chorwackim Saborem.

Artykuł 54

Każdy ma prawo do pracy i wolność pracy.

Każdy swobodnie wybiera sobie zawód oraz zatrudnienie; dla każdego na jednakowych warunkach dostępne jest każde miejsce pracy i stanowisko.

Artykuł 55

Każdy zatrudniony ma prawo do wynagrodzenia, za które sobie i rodzinie może zapewnić swobodne i godne życie.

Maksymalny czas pracy określa ustawa.

Każdy zatrudniony ma prawo do cotygodniowego odpoczynku i do płatnego corocznego urlopu, a praw tych nie może się zrzec.

Zatrudnieni mogą uczestniczyć, zgodnie z ustawą, w procesach decyzyjnych w przedsiębiorstwie.

Artykuł 56

Ustawy i układy zbiorowe określają prawa zatrudnionych oraz ich rodzin do zabezpieczenia socjalnego i ubezpieczeń społecznych.

Ustawa określa uprawnienia związane z porodem, macierzyństwem i wychowywaniem dzieci.

Artykuł 57

Chorym, niedołężnym oraz innym osobom, które z powodu bezrobocia albo niezdolności do pracy pozbawione są środków do życia, państwo zapewnia prawo do pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Szczególną troską państwo otacza osoby niepełnosprawne i stara się włączać je w życie społeczne.

Nie można zakazywać przyjmowania humanitarnej pomocy zagranicznej.

Artykuł 58

Każdemu gwarantuje się prawo do ochrony zdrowia, zgodnie z ustawą[4].

Artykuł 59

Wszyscy pracownicy w celu ochrony ich ekonomicznych i socjalnych interesów mają prawo zakładać związki zawodowe, swobodnie do nich wstępować lub z nich występować.

Związki zawodowe mogą tworzyć zrzeszenia oraz przystępować do międzynarodowych organizacji związków zawodowych.

Ustawa może ograniczyć tworzenie związków zawodowych w Siłach Zbrojnych i organach porządku publicznego.

Pracodawcy mają prawo zakładać stowarzyszenia, swobodnie do nich wstępować lub z nich występować[5].

Artykuł 60

Gwarantuje się prawo do strajku.

Ustawa może ograniczyć prawo do strajku w Siłach Zbrojnych, organach porządku publicznego, administracji państwowej i w służbach publicznych.

Artykuł 61

Rodzina znajduje się pod szczególną ochroną państwa.

Małżeństwo i stosunki prawne w małżeństwie, konkubinacie oraz w rodzinie określa ustawa.

Artykuł 62

Państwo chroni macierzyństwo, dzieci oraz młodzież i kształtuje warunki socjalne, kulturalne, wychowawcze, materialne i inne służące urzeczywistnieniu prawa do godnego życia.

Artykuł 63

Rodzice mają obowiązek wychowywać dzieci, troszczyć się o ich utrzymanie i kształcenie, mają też prawo i wolność samodzielnego decydowania o wychowaniu swoich dzieci.

Rodzice odpowiadają za zapewnienie dzieciom prawa do pełnego i harmonijnego rozwoju ich osobowości.

Dzieciom upośledzonym umysłowo i fizycznie, a także socjalnie zaniedbanym przysługuje prawo do szczególnej opieki, kształcenia i troski.

Dzieci obowiązane są opiekować się starymi i niedołężnymi rodzicami.

Państwo poświęca szczególną troskę nieletnim, sierotom oraz dzieciom zaniedbywanym przez rodziców.

Artykuł 64

Wszyscy są obowiązani chronić dzieci oraz osoby niedołężne.

Nie można zatrudniać dzieci przed osiągnięciem wieku przewidzianego w ustawie, nie można zmuszać dzieci do pracy, która wywiera szkodliwy wpływ na ich zdrowie lub moralność, nie wolno też zezwalać dzieciom na taką pracę.

Młodzież, matki i osoby niepełnosprawne mają prawo do szczególnej ochrony pracy.

Artykuł 65

Wykształcenie podstawowe jest obowiązkowe i bezpłatne.

Wykształcenie średnie i wyższe jest dostępne dla każdego na jednakowych warunkach, zgodnie z uzdolnieniami.

Artykuł 66

Można zakładać prywatne szkoły i zakłady nauczania na warunkach określonych w ustawie.

Artykuł 67

Gwarantuje się autonomię uniwersytetów.

Uniwersytety samodzielnie decydują o swojej organizacji i działalności, zgodnie z ustawą.

Artykuł 68

Gwarantuje się wolność twórczości naukowej, kulturalnej i artystycznej.

Państwo inspiruje i wspomaga rozwój nauki, kultury i sztuki.

Państwo chroni dobra nauki, kultury i sztuki jako duchowe skarby narodu.

Gwarantuje się ochronę praw niematerialnych[6] i materialnych wynikających z twórczości naukowej, kulturalnej, artystycznej, intelektualnej i innej.

Państwo popiera i wspomaga rozwój kultury fizycznej i sportu.

Artykuł 69[7]

Każdy ma prawo do zdrowego życia.

Państwo zapewnia warunki dla zdrowego środowiska.

Każdy, zgodnie ze swymi kompetencjami i w ramach swojej działalności, obowiązany jest poświęcać szczególną uwagę ochronie zdrowia publicznego, ochronie przyrody i środowiska.

---

[1] W oryginale: "poduzetnička sloboda", dosłownie: swobodna przedsiębiorczość (przyp. tłum.).

[2] Ust. 2 art. 49 w brzmieniu nadanym ustawą z 28 III 2001 r. (przyp. tłum.).

[3] Art. 53 w brzmieniu nadanym ustawą z 9 XI 2000 r. (przyp. red.).

[4] Art. 58 w brzmieniu nadanym ustawą z 28 III 2001 r. (przyp. red.).

[5] Ust. 4 art. 59 dodano ustawą z 12 grudnia 1997 r. (przyp. red.).

[6] W oryginale: „moralna...prava”, dosłownie: prawa moralne (przyp. tłum.).

[7] Ust. 2 i 3 w brzmieniu nadanym ustawą z 28 III 2001 r. (przyp. tłum.).