KANADYJSKA KARTA PRAW I WOLNOŚCI
Zważywszy, że Kanada została utworzona na zasadach uznających zwierzchnictwo Boga i rządy prawa:
1. Kanadyjska Karta Praw i Wolności gwarantuje prawa i wolności w niej wyrażone oraz poddaje je tylko takim rozsądnym ograniczeniom, które są wyznaczone przez prawo i znajdują oczywiste uzasadnienie w wolnym i demokratycznym społeczeństwie.
2. Każdy posiada następujące podstawowe wolności:
(a) wolność sumienia i religii,
(b)
wolność myśli, przekonań i wyrażania poglądów włączając w to wolność prasy i innych środków przekazu,
(c) wolność pokojowych zgromadzeń,
(d) wolność zrzeszania się.
3. Każdy obywatel Kanady ma prawo głosu w wyborach członków Izby Gmin lub zgromadzeń ustawodawczych i jest uprawniony do zasiadania w nich.
4. (1) Kadencja Izby Gmin ani żadnego innego zgromadzenia ustawodawczego nie może trwać dłużej niż pięć lat od daty zarządzenia wyborów do tych izb.
(2) W czasie faktycznej lub grożącej wojny, inwazji lub powstania kadencja Izby Gmin jako Parlamentu i zgromadzenia ustawodawczego jako legislatury może zostać przedłużona powyżej pięciu lat, jeśli w głosowaniu nie przeciwstawiła się temu więcej niż jedna trzecia członków Izby Gmin lub zgromadzenia ustawodawczego.
5. Posiedzenie Parlamentu i każdej legislatury odbywa się przynajmniej raz w ciągu dwunastu miesięcy.
6. (1) Każdy obywatel Kanady ma prawo do wjazdu, przebywania i opuszczenia Kanady.
(2) Każdy obywatel Kanady i każda osoba posiadająca status stałego pobytu w Kanadzie ma prawo:
(a) do przenoszenia się i zamieszkania w dowolnej prowincji, i
(b) do uzyskiwania środków na utrzymanie w dowolnej prowincji.
(3) Prawa wymienione w ustępie (2) są poddane ograniczeniom wynikającym z:
(a) wszelkich ustaw lub praktyk o powszechnym zastosowaniu w prowincji, chyba że wprowadzają one różnice między osobami na podstawie kryterium prowincji byłego lub obecnego miejsca zamieszkania,
(b) wszelkich ustaw ustanawiających uzasadniony wymóg zamieszkania jako warunku otrzymywania gwarantowanych przez państwo świadczeń socjalnych.
(4) Ustępy (2) i (3) nie wykluczają podejmowania ustaw, programów lub działań, które w prowincji mają na celu poprawę warunków życia jej mieszkańców znajdujących się w złym położeniu ekonomicznym i socjalnym, jeśli poziom zatrudnienia w tej prowincji jest niższy od poziomu zatrudnienia w całej Kanadzie.
7. Każdy ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa i nie może być ich pozbawiony poza wyjątkami zgodnymi z podstawowymi zasadami sprawiedliwości.
8. Każdy ma prawo do ochrony przed nieuzasadnionymi rewizjami i konfiskatami.
9. Nikt nie może być arbitralnie zatrzymany lub uwięziony.
10. W przypadku aresztu lub zatrzymania każdy ma prawo:
(a) do bezzwłocznego poinformowania o jego powodach,
(b) do bezzwłocznego uzyskania adwokata, udzielenia mu instrukcji oraz do poinformowania o tym prawie,
(c) zastosowanie procedury habeas corpus dla stwierdzenia ważności zatrzymania, jeśli zatrzymanie to jest nielegalne.
11. Każda osoba oskarżona o przestępstwo ma prawo:
(a) do poinformowania bez nieuzasadnionej zwłoki o charakterze przestępstwa;
(b) do osądzenia w rozsądnym czasie;
(c) do odmowy bycia świadkiem w rozprawie prowadzonej przeciwko niemu o to przestępstwo;
(d) do uznawania za niewinną, dopóki nie zostanie jej udowodniona wina na sprawiedliwej i publicznej rozprawie przed niezależnym i bezstronnym trybunałem;
(e) do wpłacenia rozsądnej kaucji, chyba że za odmową przemawiają uzasadnione powody;
(f) poza przypadkami spraw z oskarżenia na podstawie prawa wojskowego rozstrzyganych przez trybunał wojskowy, do korzystania z rozprawy przed sądem przysięgłych, w sprawach, w których najwyższa kara za przestępstwo wynosi pięć lat pozbawienia wolności lub za które kara jest surowsza;
(g) nie zostać uznana za winną na podstawie wszelkich działań lub zaniechań, które w czasie gdy nastąpiły nie stanowiły przestępstwa na mocy kanadyjskiego lub międzynarodowego prawa lub nie były uznane za przestępstwo zgodnie z powszechnymi zasadami prawa uznanymi przez społeczność międzynarodową;
(h) w przypadku ostatecznego uniewinnienia od popełnienia przestępstwa, do niesądzenia za nie ponownie oraz w przypadku ostatecznego uznania za winną i ukarania za przestępstwo, do niekarania i niesądzenia za nie ponownie,
(i) w przypadku uznania za winną przestępstwa, gdy kara za jego popełnienie uległa zmianie między jego popełnieniem, a wydaniem wyroku, do skorzystania z łagodniejszej kary.
12. Nikt nie może być poddany okrutnemu lub nadzwyczajnemu traktowaniu lub karaniu.
13. Świadek, który zeznaje w dowolnym postępowaniu ma prawo do niedostarczania dowodów obciążających go w innych postępowaniach z wyjątkiem zaskarżenia o krzywoprzysięstwo lub składanie sprzecznych zeznań.
14. Strona lub świadkowie w procesie, którzy nie rozumieją lub nie mówią w języku, w jakim jest prowadzony proces lub są głuche, mają prawo do korzystania z pomocy tłumacza.
15. (1) Każda osoba jest równa przed i wobec prawa i ma równe prawa do ochrony i korzystania z prawa bez dyskryminacji, a w szczególności bez dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie etniczne i narodowe, kolor skóry, wyznanie, płeć, wiek, lub psychiczne czy fizyczne ułomności.
(2) Ustęp (2) nie wyklucza podejmowania ustaw, programów lub działań, które mają na celu poprawę warunków życia grup lub osób znajdujących się w sytuacji pokrzywdzenia, włączając w to pokrzywdzonych ze względu na rasę, pochodzenie etniczne i narodowe, kolor skóry, wyznanie, płeć, wiek, lub psychiczne czy fizyczne ułomności.
16.(1) Język angielski i francuski są oficjalnymi językami Kanady i mają równy status, równe prawa i przywileje w ich używaniu we wszystkich instytucjach Parlamentu i rządu Kanady.
(2) Język angielski i francuski są oficjalnymi językami w Nowym Brunszwiku i mają równy status, równe prawa i przywileje w ich używaniu we wszystkich instytucjach legislatury i rządu Nowego Brunszwiku.
(3) Nic w niniejszej Karcie nie ogranicza uprawnień Parlamentu i legislatur do wspierania równości statusu bądź posługiwania się językami angielskim lub francuskim.
16.1 (1) Społeczność angielskojęzyczna i francuskojęzyczna w Nowym Brunszwiku mają równy status, równe prawa i przywileje, włączając w to prawo do oddzielnych instytucji edukacyjnych i kulturowych niezbędnych dla ochrony i wspierania tych społeczności.
(2) Udział legislatury i rządu Nowego Brunszwiku w ochronie i wspieraniu statusu, praw i przywilejów określonych w ustępie (1) jest zagwarantowany.
17.(1) Każdy ma prawo posługiwania się językami angielskim lub francuskim podczas posiedzeń lub innych debat w Parlamencie.
(2) Każdy ma prawo posługiwania się językami angielskim lub francuskim podczas posiedzeń lub innych debat legislatury Nowego Brunszwiku.
18. (1) Regulaminy, stenogramy i biuletyny Parlamentu są sporządzane i publikowane w językach angielskim i francuskim, a obie wersje językowe są równie miarodajne.
(2) Regulaminy, stenogramy i biuletyny legislatury Nowego Brunszwiku są sporządzane i publikowane w językach angielskim i francuskim, a obie wersje językowe są równie miarodajne.
19. (1) Języki angielski i francuski mogą być używane przez każdą osobę, w każdej sprawie i procesie przed każdym sądem ustanowionym przez Parlament.
(2) Języki angielski i francuski mogą być używane przez każdą osobę, w każdej sprawie i procesie przed każdym sądem Nowego Brunszwiku.
20. (1) Każdy członek społeczności w Kanadzie ma prawo komunikowania się i otrzymywania dostępnych usług od każdego naczelnego lub centralnego urzędu, Parlamentu lub rządu Kanady w językach angielskim lub francuskim i te same prawa przysługują mu w odniesieniu do urzędów innych instytucji w przypadku gdy:
(a) zachodzi istotne zapotrzebowanie na komunikowanie się i usługi świadczone przez te urzędy w danym języku, lub
(b) z natury urzędu uzasadnione jest komunikowanie się i świadczenie usług przez urzędy w obu językach, angielskim i francuskim.
(2) Każdy członek społeczności Nowego Brunszwiku ma prawo do komunikowania się i otrzymywania dostępnych usług od każdego urzędu legislatury lub rządu Nowego Brunszwiku w językach angielskim i francuskim.
21. Nic w artykułach 16-20 nie znosi ani nie ogranicza żadnych praw, przywilejów czy obowiązków w odniesieniu do języków angielskiego i francuskiego lub jednego z nich, które funkcjonują i istnieją na mocy innych postanowień Konstytucji Kanady.
22. Nic w artykułach 16-20 nie znosi ani nie ogranicza żadnych pisanych lub zwyczajowych praw czy obowiązków, nabytych lub posiadanych tak przed, jak i po wejściu w życie niniejszej Karty, w odniesieniu do każdego języka, który nie jest językiem angielskim lub francuskim.
23. (1) Obywatele Kanady,
(a) których pierwszym wyuczonym i nadal rozumianym jest język angielskojęzycznej lub francuskojęzycznej mniejszości językowej społeczności prowincji, w której zamieszkują, lub
(b) którzy otrzymali w Kanadzie podstawową edukację szkolną w językach francuskim lub angielskim i zamieszkują w prowincji, w której język w jakim odebrali edukację jest językiem angielskojęzycznej lub francuskojęzycznej mniejszości językowej społeczności prowincji,
mają prawo, aby ich dzieci otrzymały podstawową i średnią edukację szkolną w tej prowincji w tym samym języku.
(2) Obywatele Kanady, których dzieci otrzymały lub otrzymują w Kanadzie podstawową lub średnią edukację szkolną w językach angielskim lub francuskim mają prawo, aby wszystkie ich dzieci otrzymały podstawową i średnią edukację szkolną w tym samym języku.
(3) Prawo obywateli Kanady ustanowione w ustępach (1) i (2) do otrzymania przez ich dzieci podstawowej i średniej edukacji szkolnej w językach angielskojęzycznej lub francuskojęzycznej mniejszości językowej społeczności prowincji
(a) ma zawsze zastosowanie, gdy w prowincji liczba dzieci obywateli, którym przysługuje to prawo jest wystarczająca i daje podstawę do zagwarantowania edukacji mniejszości językowych z funduszy publicznych,
(b) obejmuje, w przypadku gdy liczba dzieci to uzasadnia, prawo do otrzymywania takiej edukacji w ramach instytucji edukacyjnych dla mniejszości językowych z funduszy publicznych.
24. (1) Każdy, którego prawa i wolności zagwarantowane w niniejszej Karcie zostały pogwałcone lub zanegowane, ma prawo zwrócenia się do odpowiedniego sądu o zastosowanie środków, jakie sąd w danych okolicznościach uzna za właściwe.
(2) jeśli w postępowaniu na mocy ustępu (1) sąd uzna, że dowód uzyskano w sposób, który pogwałcił lub zanegował poszanowanie praw i wolności zagwarantowanych w niniejszej Karcie, dowód ten zostanie wykluczony, jeśli zostanie to dowiedzione biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a jego dopuszczenie do postępowania spowoduje dyskredytację wymiaru sprawiedliwości.
25. Gwarancje niektórych praw i wolności zawarte w niniejszej Karcie nie mogą być interpretowane w sposób pozwalający na zniesienie lub ograniczenie jakichkolwiek traktatowych lub innych praw i wolności przysługujących rdzennej ludności Kanady włączając w to:
(a) wszelkie prawa i wolności uznane przez Królewską Proklamację z 7 października 1763 r., i
(b) wszelkie prawa i wolności przysługujące im obecnie na mocy porozumień ziemskich lub które mogą być w ten sposób nabyte.
26. Gwarancje niektórych praw i wolności zawarte w niniejszej Karcie nie mogą być interpretowane w sposób pozwalający na zaprzeczenie istnienia innych praw i wolności istniejących w Kanadzie.
27. Niniejsza Karta ma być interpretowana w sposób zgodny z ochroną i wspomaganiem wielokulturowego dziedzictwa Kanady.
28. Niezależnie od postanowień zawartych w niniejszej Karcie, gwarantuje się równe prawa i wolności dla kobiet i mężczyzn.
29. Nic w niniejszej Karcie nie znosi ani nie ogranicza praw i przywilejów gwarantowanych przez Konstytucję Kanady, jakie przysługują szkołom wyznaniowym, szkołom oddzielnym lub mniejszości religijnych.
30. Postanowienia niniejszej Karty odnoszące się do prowincji, zgromadzenia ustawodawczego lub legislatury prowincji, odpowiednio odnoszą się do Terytorium Yukon i Terytoriów Północno-Zachodnich lub do ich stosownych władz ustawodawczych, zależnie od okoliczności.
31. Nic w niniejszej Karcie nie rozszerza uprawnień ustawodawczych żadnego organu ani władzy.
32. (1) Niniejsza Karta ma zastosowanie:
(a) do Parlamentu i rządu Kanady z uwzględnieniem wszystkich kwestii należących do kompetencji Parlamentu, włączając w to wszystkie sprawy odnoszące się do Terytorium Yukon i Terytoriów Północno-Zachodnich,
(b) do legislatur i rządów poszczególnych prowincji z uwzględnieniem wszystkich kwestii należących do kompetencji legislatur tych prowincji.
(2)Niezależnie od postanowień ustępu (1), artykuł 15 nie będzie obowiązywał przed upływem trzech lat od wejścia w życie niniejszego artykułu.
33. (1) Parlament lub legislatura prowincji może wyraźnie zadeklarować w ustawie Parlamentu lub legislatury prowincji, zależnie od okoliczności, że ustawa lub jej przepisy będą obowiązywać, niezależnie od postanowień zawartych w artykule 2 i artykułach 7-15 niniejszej Karty.
(2) Ustawa lub przepisy ustawy w odniesieniu, do której przyjęto deklarację podjętą na mocy niniejszego ustępu, ma takie działanie jakie miałaby, gdyby nie postanowienie Karty, o którym mowa w deklaracji.
(3) Deklaracja podjęta na mocy ustępu (1) przestaje obowiązywać po pięciu latach od wejścia w życie, lub wcześniej w terminie w niej określonym.
(4) Parlament lub legislatura prowincji może przywrócić ważność deklaracji przyjętej na mocy ustępu (1).
(5) Ustęp (3) ma zastosowanie także w odniesieniu do przywrócenia ważności deklaracji na mocy ustępu (4).
34. Niniejsza część może być przywoływana jako Kanadyjska Karta Praw i Wolności.