(1) Republika Federalna Niemiec jest demokratycznym i socjalnym państwem federalnym.
(2) Wszelka władza państwowa pochodzi od narodu. Naród sprawuje ją poprzez wybory i głosowania oraz przez specjalne organy ustawodawcze, władzy wykonawczej i wymiaru sprawiedliwości.
(3) Ustawodawstwo związane jest porządkiem konstytucyjnym, a władza wykonawcza i wymiar sprawiedliwości ustawami i prawem.
(4) Wobec każdego, kto usiłuje obalić ten porządek, wszystkim Niemcom przysługuje prawo do oporu, jeżeli inny sposób przeciwdziałania nie jest możliwy17 .
Państwo, w poczuciu odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń, chroni w ramach porządku konstytucyjnego naturalne warunki życia i zwierzęta poprzez ustawodawstwo, a stosownie do ustaw i prawa, przez władzę wykonawczą i wymiar sprawiedliwości.
Artykuł 21
(1) Partie współdziałają w kształtowaniu woli politycznej narodu. Ich zakładanie jest swobodne. Ich wewnętrzna struktura musi odpowiadać zasadom demokratycznym. Muszą one składać publicznie sprawozdania o pochodzeniu i przeznaczeniu swoich środków oraz o swoim majątku19 .
(2) Partie, które poprzez swoje cele lub zachowania swoich zwolenników zmierzają do naruszenia lub obalenia wolnościowego demokratycznego porządku ustrojowego albo zagrażają istnieniu Republiki Federalnej Niemiec, są sprzeczne z konstytucją. O sprzeczności z konstytucją orzeka Federalny Trybunał Konstytucyjny.
(3) Szczegóły regulowane są w drodze ustaw federalnych.
(1) Stolicą Republiki Federalnej Niemiec jest Berlin. Reprezentowanie całości państwa w stolicy jest zadaniem Federacji. Szczegóły regulowane są w drodze ustawy federalnej.
(2) Flaga Federacji jest czarno – czerwono - złota.
(1) Dla urzeczywistnienia zjednoczonej Europy Republika Federalna Niemiec współdziała w rozwoju Unii Europejskiej, która jest zobowiązana do przestrzegania zasad demokracji, państwa prawnego, socjalnego i federacyjnego oraz zasady subsydiarności, i gwarantuje ochronę praw podstawowych w swej istocie porównywalną z niniejszą Ustawą Zasadniczą. W tym celu Federacja w drodze ustawy wymagającej zgody Bundesratu może przekazywać prawa suwerenne. Dla ustanowienia Unii Europejskiej, jak również w celu zmiany jej podstaw traktatowych i analogicznych regulacji, przez które niniejsza Ustawa Zasadnicza w swojej treści zostaje zmieniona lub uzupełniona, lub umożliwia takie zmiany i uzupełnienia, obowiązuje art. 79 ust. 2 i 3.
(2) W sprawach dotyczących Unii Europejskiej współdziała Bundestag i za pośrednictwem Bundesratu kraje związkowe. Rząd Federalny powinien szczegółowo i możliwie najwcześniej informować Bundestag i Bundesrat.
(3) Rząd Federalny stwarza Bundestagowi możliwości przedstawienia stanowiska przed swoim współdziałaniem w stanowieniu prawa Unii Europejskiej. Rząd Federalny bierze pod uwagę stanowisko Bundestagu w trakcie negocjacji. Szczegóły regulowane są w drodze ustawy.
(4) Bundesrat uczestniczy w kształtowaniu woli Federacji, o ile współdziałałby w odpowiednim wewnątrzpaństwowym przedsięwzięciu lub na tyle, na ile kraje związkowe są właściwe w stosunkach wewnątrzpaństwowych.
(5) Jeżeli w zakresie wyłącznych kompetencji Federacji poruszane są interesy krajów związkowych lub jeżeli w pozostałych sprawach Federacji przysługują kompetencje ustawodawcze, Rząd Federalny bierze pod uwagę stanowisko Bundesratu. Jeżeli porusza się najistotniejsze punkty uprawnień ustawodawczych krajów, tworzenie ich władz lub ich postępowanie administracyjne, przy kształtowaniu woli Federacji należy odpowiednio wziąć pod uwagę zdanie Bundesratu; przy tym powinna zostać zachowana ogólnopaństwowa odpowiedzialność Federacji. W sprawach, które mogą spowodować wzrost wydatków lub zmniejszenie wpływów Federacji, wymagana jest zgoda Rządu Federalnego.
(6) Jeżeli są dotknięte najistotniejsze punkty wyłącznych kompetencji ustawodawczych krajów związkowych w zakresie oświaty, kultury lub radia i telewizji, wówczas realizacja praw, które przysługują Republice Federalnej Niemiec jako członkowi Unii Europejskiej, powinna zostać przeniesiona z Federacji na przedstawiciela krajów związkowych określonego przez Bundesrat. Realizacja praw odbywa się przy udziale i w porozumieniu z Rządem Federalnym; przy tym powinna zostać zachowana ogólnopaństwowa odpowiedzialność Federacji.
(7) Szczegóły do ust. 4 - 6 regulowane są w drodze ustawy wymagającej zgody Bundesratu.
Artykuł 24
(1) Federacja może w drodze ustaw przenosić prawa suwerenne na instytucje międzypaństwowe.
(1a) O ile kraje związkowe są właściwe do wykonywania swoich kompetencji państwowych i wypełniania zadań państwowych, mogą za zgodą Rządu Federalnego przenieść prawa suwerenne na instytucje przygraniczne22 .
(2) Federacja może dla zachowania pokoju przyłączyć się do systemu wzajemnego bezpieczeństwa zbiorowego; zgodzi się ona przy tym na takie ograniczenia swoich praw suwerennych, które przyczynią się i zabezpieczą pokojowy i trwały ład w Europie oraz między narodami świata.
(3) W celu uregulowania sporów międzypaństwowych Federacja przystąpi do układów w sprawie powszechnego, wszechstronnego, obligatoryjnego arbitrażu międzynarodowego.
Artykuł 25
Ogólne zasady prawa międzynarodowego są częścią składową prawa federalnego. Mają one pierwszeństwo przed ustawami oraz tworzą prawa i obowiązki bezpośrednio dla mieszkańców terytorium Federacji.
Artykuł 26
(1) Działania, które mogą zakłócić pokojowe współżycie narodów i są podejmowane z takim zamiarem, w szczególności przygotowania do prowadzenia wojny zaczepnej, są sprzeczne z konstytucją. Podlegają one karze.
(2) Broń przeznaczona do celów wojennych może być produkowana, transportowana i wprowadzana do obrotu wyłącznie za zgodą Rządu Federalnego. Szczegóły określa ustawa federalna.
Artykuł 27
Wszystkie niemieckie statki handlowe tworzą jednolitą flotę handlową.
(1) Porządek konstytucyjny krajów związkowych musi odpowiadać zasadom republikańskiego, demokratycznego i socjalnego państwa prawnego w rozumieniu niniejszej Ustawy Zasadniczej. W krajach związkowych, powiatach i gminach naród musi posiadać przedstawicielstwo pochodzące z wyborów powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i przeprowadzonych w tajnym głosowaniu. W wyborach w powiatach i gminach czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje także osobom posiadającym, zgodnie z prawem Wspólnot Europejskich, obywatelstwo jednego z krajów członkowskich Wspólnot Europejskich. W gminach organ wybierany może zostać zastąpiony przez zgromadzenie gminne.
(2) Gminom musi być zagwarantowane prawo do regulowania na własną odpowiedzialność wszelkich spraw lokalnych w ramach określonych w ustawach. Także związki gmin mają prawo do samorządności w zakresie swoich ustawowych zadań i zgodnie z postanowieniami ustaw. Zagwarantowanie samorządności obejmuje także podstawy własnej odpowiedzialności finansowej; do tych podstaw należy przysługujące gminom, mającym prawo do ustalania stawek podatku gruntowego i podatku od działalności gospodarczej, źródło podatkowe zależne od ich potencjału gospodarczego.
(3) Federacja gwarantuje zgodność porządku konstytucyjnego krajów związkowych z prawami podstawowymi i przepisami ust. 1 i 2.
(1) Terytorium Federacji może zostać podzielone na nowo, aby zagwarantować, że kraje związkowe odpowiednio do swojej wielkości i możliwości działania będą zdolne do skutecznego wypełniania ciążących na nich zadań. Należy przy tym wziąć pod uwagę regionalne więzi etniczne, związki historyczne i kulturowe, celowość gospodarczą, a także wymogi zagospodarowania przestrzennego i planowania krajowego.
(2) Działania związane z nowym podziałem terytorium Federacji określa ustawa federalna, która wymaga zatwierdzenia w drodze referendum. Należy wysłuchać zainteresowane kraje związkowe.
(3) Referendum przeprowadza się w krajach związkowych, z których terytorium lub części terytorium ma zostać utworzony nowy kraj związkowy lub wytyczone nowe granice kraju związkowego (zainteresowane kraje). Głosowanie dotyczy kwestii, czy zainteresowane kraje mają nadal istnieć jak dotychczas, czy też ma zostać utworzony nowy kraj związkowy lub wytyczone nowe granice kraju związkowego. Referendum w sprawie utworzenia nowego kraju lub wytyczenia nowych granic kraju jest wiążące, jeżeli na przyszłym terytorium oraz ogółem na terytorium lub części terytorium zainteresowanego kraju, którego przynależność krajowa ma ulec zmianie, za zmianami opowie się większość. Referendum nie jest wiążące, jeżeli na terytorium jednego z zainteresowanych krajów większość odrzuci proponowane zmiany; odrzucenia tego nie bierze się jednak pod uwagę, jeżeli na części tego terytorium, którego przynależność ma ulec zmianie, za zmianami opowie się większość dwóch trzecich, chyba że na całym terytorium zainteresowanego kraju większość dwóch trzecich odrzuci proponowane zmiany.
(4) Jeżeli na powiązanych ze sobą, odgraniczonych obszarach osadniczych i gospodarczych, których części znajdują się w różnych krajach, mieszka co najmniej milion osób a jedna dziesiąta uprawnionych do udziału w wyborach do Bundestagu zażąda w drodze inicjatywy społecznej, aby na tym obszarze wprowadzona została jednolita przynależność krajowa, wówczas w drodze ustawy federalnej w ciągu dwóch lat zostanie określone, czy zmiana przynależności krajowej zgodnie z ust. 2 zostanie dokonana, czy też w zainteresowanych krajach związkowych odbędzie się w tej sprawie referendum konsultacyjne.
(5) Referendum konsultacyjne ma na celu ustalenie, czy proponowana w ustawie zmiana przynależności krajowej znajduje aprobatę. Ustawa może przedstawić do referendum konsultacyjnego różne, jednak nie więcej niż dwie propozycje zmian. Jeżeli większość opowie się za proponowaną zmianą przynależności krajowej, wówczas w ciągu dwóch lat w ustawie federalnej zostanie określone, czy zmiana przynależności krajowej zostanie dokonana na podstawie ust. 2. Jeżeli przedłożona do referendum konsultacyjnego propozycja uzyska aprobatę zgodnie z ust. 3 zdania 3 i 4, wówczas w ciągu dwóch lat po przeprowadzeniu tego referendum zostanie wydana ustawa federalna o utworzeniu nowego kraju, która nie wymaga już potwierdzenia w drodze referendum.
(6) Za większość w referendum i referendum konsultacyjnym uznaje się większość oddanych głosów, jeżeli obejmuje ona co najmniej jedną czwartą uprawnionych do udziału w wyborach do Bundestagu. W pozostałym zakresie szczegóły dotyczące referendum, społecznej inicjatywy ustawodawczej i referendum konsultacyjnego regulowane są w drodze ustawy federalnej; może ona także przewidywać, że inicjatywa społeczna nie może zostać powtórzona w ciągu pięciu lat.
(7) Inne zmiany terytorium krajów związkowych mogą być dokonywane w drodze umowy państwowej między zainteresowanymi krajami lub w drodze ustawy federalnej wymagającej zgody Bundesratu, jeżeli obszar, którego przynależność krajowa ma zostać zmieniona, zamieszkuje nie więcej niż 50 000 mieszkańców. Szczegóły regulowane są w ustawie federalnej wymagającej zgody Bundesratu i większości członków Bundestagu. Musi ona przewidywać wysłuchanie zainteresowanych gmin i powiatów.
(8) Kraje związkowe mogą uregulować nowy podział należącego do nich obszaru lub części obszaru odmiennie niż przewidują to ust. 2 do 7 w drodze umowy państwowej. Zainteresowane gminy i powiaty powinny zostać wysłuchane. Umowa państwowa wymaga potwierdzenia w drodze referendum w każdym z zainteresowanych krajów. Jeżeli umowa państwowa dotyczy części obszaru krajów, potwierdzenie w drodze referendum może zostać ograniczone jedynie do tych części; ust. 5 zdanie 2 nie znajduje zastosowania. W referendum decyduje większość oddanych głosów, jeżeli obejmuje co najmniej jedną czwartą osób uprawnionych do udziału w wyborach do Bundestagu; szczegóły regulowane są w drodze ustawy federalnej. Umowa państwowa wymaga zgody Bundestagu.
Artykuł 30
Wykonywanie kompetencji państwowych i wypełnianie zadań państwowych należy do krajów związkowych, o ile niniejsza Ustawa Zasadnicza nie zawiera lub nie dopuszcza innej regulacji.
Artykuł 31
Prawo federalne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym.
Artykuł 32
(1) Utrzymywanie stosunków z innymi państwami należy do Federacji.
(2) Przed zawarciem umowy, która dotyczy szczególnych stosunków jednego z krajów związkowych, należy we właściwym czasie zasięgnąć opinii tego kraju.
(3) W ramach swoich kompetencji ustawodawczych, kraje związkowe mogą za zgodą Rządu Federalnego zawierać umowy z innymi państwami.
Artykuł 33
(1) Każdy Niemiec ma w każdym kraju związkowym równe prawa i obowiązki obywatelskie.
(2) Każdy Niemiec stosownie do swoich zdolności, kwalifikacji i osiągnięć zawodowych ma równy dostęp do każdego urzędu publicznego.
(3) Korzystanie z praw cywilnych i obywatelskich, dostęp do urzędów publicznych, jak również prawa nabyte w służbie publicznej są niezależne od wyznania religijnego. Nikt nie może być gorzej traktowany ze względu na przynależność lub nieprzynależenie do jakiegoś wyznania lub światopoglądu.
(4) Wykonywanie kompetencji suwerennych jako stałe zadanie powinno być z reguły przekazywane funkcjonariuszom służby publicznej, związanym stosunkiem publicznoprawnym i obowiązkiem lojalności.
(5) Prawo dotyczące służby publicznej należy uregulować i rozwijać z uwzględnieniem przyjętych zasad stanu urzędniczego25 .
Artykuł 34
Jeżeli ktoś w sprawowaniu powierzonego mu urzędu publicznego naruszy obowiązek służbowy w stosunku do osoby trzeciej, odpowiedzialność zasadniczo ponosi państwo lub korporacja, w służbie której pozostaje. W przypadku działania zamierzonego lub rażącego niedbalstwa zastrzega się prawo regresu. W sprawach roszczeń odszkodowawczych oraz z tytułu regresu nie można wyłączyć drogi prawnej przed sądami powszechnymi.
(1) Wszystkie władze federalne i krajowe świadczą sobie wzajemnie pomoc prawną i urzędową.
(2) W celu utrzymania lub przywrócenie porządku, lub bezpieczeństwa publicznego kraj związkowy w sytuacjach o szczególnym znaczeniu może zażądać wprowadzenia na jego terytorium sił i jednostek Federalnej Straży Granicznej dla wsparcia własnej policji, jeżeli policja bez tego wsparcia nie mogłaby wykonywać swoich zadań lub gdyby ich wykonanie napotykało na znaczne utrudnienia. W przypadku klęski żywiołowej lub szczególnie ciężkiego wypadku kraj związkowy może zażądać pomocy sił policyjnych innych krajów, sił i jednostek administracyjnych innych instytucji, jak również Federalnej Straży Granicznej i sił zbrojnych.
(3) Jeżeli klęska żywiołowa lub ciężki wypadek zagrażają terytorium więcej niż jednego kraju związkowego, Rząd Federalny może, o ile jest to konieczne dla skutecznego przeciwdziałania, wydać polecenie rządom krajowym, aby te oddały do dyspozycji siły policyjne innym krajom, jak również zaangażować jednostki Federalnej Straży Granicznej i sił zbrojnych dla wsparcia sił policyjnych. Środki zastosowane przez Rząd Federalny w trybie zdania 1 należy znieść w każdym czasie na żądanie Bundesratu, w pozostałych przypadkach, niezwłocznie po usunięciu niebezpieczeństwa26.
(1) W najwyższych władzach federalnych powinni być zatrudniani we właściwych proporcjach urzędnicy ze wszystkich krajów związkowych. Osoby zatrudnione w innych władzach federalnych powinny z reguły wywodzić się z kraju, w którym pełnią swoje obowiązki.
(2) Ustawy dotyczące służby wojskowej powinny także uwzględniać podział Federacji na kraje i szczególne regionalne związki etniczne.
Artykuł 37
(1) Jeżeli kraj związkowy nie wywiązuje się z ciążących na nim obowiązków, na mocy Ustawy Zasadniczej lub innej ustawy federalnej, Rząd Federalny może za zgodą Bundesratu przedsięwziąć konieczne środki, aby w drodze przymusu federalnego skłonić dany kraj do wypełniania swoich obowiązków.
(2) W celu realizacji przymusu federalnego Rząd Federalny lub jego pełnomocnik mają prawo wydawania poleceń wszystkim krajom i ich władzom.