1. Organizacja gospodarczo-społeczna opiera się na następujących zasadach:

a) podrzędności władzy gospodarczej względem demokratycznej władzy politycznej;

b) współistnienia sektora publicznego, sektora prywatnego oraz spółdzielczego i społecznego sektora własności środków produkcji;

c) wolności podejmowania i organizowania działalności gospodarczej w ramach gospodarki mieszanej;

d) publicznej własności zasobów naturalnych i środków produkcji, zgodnie z interesem zbiorowym;

e) demokratycznego planowania rozwoju gospodarczego i społecznego;

f) ochrony spółdzielczego i społecznego sektora własności środków produkcji;

g) udziału organizacji reprezentujących pracowników oraz organizacji reprezentujących poszczególne dziedziny gospodarki w ustalaniu podstawowych gospodarczych i społecznych środków działania.

Do zadań państwa w dziedzinie gospodarczej i społecznej należy w pierwszej kolejności:

a) przyczynianie się do wzrostu dobrobytu społecznego i gospodarczego oraz jakości życia osób, w szczególności najbiedniejszych, w ramach strategii stałego rozwoju;

b) urzeczywistnianie sprawiedliwości społecznej, zapewnianie równości szans i niwelowanie nierówności przy podziale bogactw i dochodów, w szczególności poprzez politykę podatkową;

c) zapewnianie pełnego wykorzystywania sił wytwórczych, a w szczególności dążenie do efektywności sektora publicznego;

d) wytyczanie kierunków rozwoju gospodarczego i społecznego, tak aby osiągnąć równomierny wzrost wszystkich sektorów i regionów, oraz stopniowe usuwanie różnic gospodarczych i społecznych występujących między miastem a wsią;

e) zapewnianie skutecznego funkcjonowania rynków, tak aby zagwarantować zrównoważoną konkurencję między przedsiębiorstwami, uniemożliwić powstawanie organizacji monopolistycznych oraz wykluczyć nadużycia wynikające z pozycji dominującej oraz z innych praktyk podejmowanych z naruszeniem interesu powszechnego;

f) rozwijanie stosunków gospodarczych ze wszystkimi narodami, przy zapewnieniu ochrony niezależności narodowej oraz interesów Portugalczyków i gospodarki kraju;

g) eliminowanie latyfundiów i restrukturyzacja najmniejszych gospodarstw;

h) zapewnianie ochrony interesów i praw konsumentów;

i) tworzenie prawnych i technicznych środków potrzebnych do demokratycznego planowania rozwoju gospodarczego i społecznego;

j) prowadzenie polityki naukowej i technologicznej korzystnej dla rozwoju kraju;

l) prowadzenie narodowej polityki energetycznej, chroniącej zasoby naturalne i równowagę ekologiczną oraz poszerzanie międzynarodowej współpracy w tej dziedzinie;

m) prowadzenie narodowej polityki wodnej zapewniającej racjonalne wykorzystywanie, planowanie i zarządzanie zasobami wodnymi.

1. Gwarantuje się współistnienie trzech sektorów własności środków produkcji.

2. Sektor publiczny tworzą środki produkcji, których własność i zarządzanie należą do państwa lub innych podmiotów publicznych.

3. Sektor prywatny tworzą środki produkcji, których własność lub zarządzanie należy do osób fizycznych lub osób prawnych prawa prywatnego, z zastrzeżeniem przepisu następnego ustępu.

4. Sektor spółdzielczy i społeczny obejmuje w szczególności:

a) środki produkcji, posiadane i zarządzane przez spółdzielnie na zasadach prawa spółdzielczego, z zastrzeżeniem odrębności ustalonych w ustawie dotyczących spółdzielni z udziałem publicznym, uzasadnionych ich szczególnym charakterem;

b) środki produkcji wspólnotowe, posiadane i zarządzane przez wspólnoty lokalne;

c) środki produkcji, które są wspólnie wykorzystywane przez pracowników;

d) środki produkcji posiadane i zarządzane w celach niezarobkowych przez osoby prawne, których podstawowym celem jest solidarność społeczna, w szczególności instytucje wzajemnej pomocy.

Ustawa określa środki i formę interwencji i przejęcia środków produkcji na rzecz sektora publicznego, a także kryteria ustalania odpowiedniego odszkodowania.

1. Mienie publiczne stanowią:

a) wody terytorialne, ich dno oraz przyległe dno morskie, a także jeziora, laguny oraz rzeki żeglowne lub spławne wraz z korytami;

b) przestrzeń powietrzna nad terytorium, powyżej granicy wyznaczonej uprawnieniami właściciela lub użytkownika gruntu;

c) złoża mineralne, źródła wód mineralnych i leczniczych, naturalne groty podziemne, z wyjątkiem skał, gleb pospolitych i innych materiałów używanych zwyczajowo w budownictwie;

d) drogi;

e) krajowe linie kolejowe;

f) inne dobra uznane za mienie publiczne przez ustawę.

2. Ustawa określa, które z dóbr należących do mienia publicznego stanowią własność państwa, które stanowią własność regionów autonomicznych, a które stanowią własność jednostek władzy lokalnej, a także określa zasady, warunki i granice ich użytkowania.

1. Państwo popiera i wspomaga zakładanie i działalność spółdzielni.

2. Ustawa określa przywileje podatkowe i finansowe przysługujące spółdzielniom, oraz zapewnia najbardziej korzystne warunki otrzymywania kredytów i pomocy technicznej.

3. Państwo wspomaga przedsięwzięcia oparte na zasadzie samorządu pracowniczego, mające szansę powodzenia.

1. Państwo pobudza działalność przedsiębiorstw, w szczególności małych i średnich, oraz nadzoruje wykonanie przez nie obowiązków ustawowych, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw, które prowadzą działalność o znaczeniu ogólnogospodarczym.

2. Państwo może ingerować w zarządzanie przedsiębiorstwami prywatnymi wyłącznie tymczasowo, w przypadkach ściśle przewidzianych w ustawie, z reguły na podstawie uprzedniego orzeczenia sądowego.

3. Ustawa może określić dziedziny o podstawowym znaczeniu, w których działalność przedsiębiorstw prywatnych oraz innych podmiotów o podobnym charakterze jest zakazana.

Ustawa reguluje działalność gospodarczą oraz inwestycje zagranicznych osób fizycznych i prawnych, w celu zapewnienia ich udziału w rozwoju kraju oraz ochrony niezależności narodowej i interesów pracowniczych.

1. Środki produkcji opuszczone mogą stać się przedmiotem wywłaszczenia na zasadach określonych w ustawie, która uwzględni szczególną sytuację własności pracowników-emigrantów.

2. Środki produkcji opuszczone w sposób nieuzasadniony mogą stać się przedmiotem przymusowej dzierżawy lub przymusowej koncesji eksploatacyjnej, na warunkach określonych w ustawie.

W jednostkach produkcyjnych sektora publicznego zapewnia się rzeczywisty udział pracowników w zarządzaniu.

Plany rozwoju gospodarczego i społecznego mają na celu zapewnienie wzrostu gospodarczego i społecznego, harmonijnego i równomiernego rozwoju sektorów i regionów, sprawiedliwego podziału produktu narodowego między jednostki i regiony, skoordynowanie polityki gospodarczej z polityką społeczną, edukacyjną i kulturalną, ochronę wsi, zachowanie równowagi ekologicznej, ochronę środowiska i jakości życia ludu portugalskiego.

1. Plany ogólnopaństwowe są opracowywane zgodnie z ustawami określającymi podstawowe założenia rozwoju i mogą obejmować programy specjalne obejmujące określone terytorium lub określony sektor.

2. Do propozycji ustaw określających podstawowe założenia rozwoju dołącza się uzasadnienie.

3. Wykonywanie planów ogólnopaństwowych jest zdecentralizowane regionalnie i sektorowo.

1. Rada Ekonomiczna i Społeczna jest organem, który zapewnia konsultacje i uzgodnienia w dziedzinie polityki gospodarczej i społecznej, bierze udział w opracowywaniu propozycji podstawowych założeń rozwoju i planów rozwoju gospodarczego i społecznego oraz wykonuje inne funkcje przyznane przez ustawę.

2. Ustawa określa skład Rady Ekonomicznej i Społecznej, który obejmuje w szczególności przedstawicieli Rządu, organizacji reprezentujących pracowników, przedstawicieli różnych dziedzin gospodarki i rodzin oraz przedstawicieli regionów autonomicznych i jednostek władzy lokalnej.

3. Ustawa określa również organizację i działanie Rady Ekonomicznej i Społecznej, a także status jej członków.
 
 

1. Celami polityki rolnej są:

a) zwiększenie produkcji i wydajności rolnictwa poprzez wyposażenie go w odpowiednią infrastrukturę i w odpowiednie zasoby ludzkie oraz środki techniczne i finansowe, w celu zwiększenia konkurencyjności oraz zapewnienia odpowiedniej jakości produktów, ich skutecznego zbytu, lepszego zaopatrzenia kraju i wzrostu eksportu;

b) prowadzenie działań na rzecz: polepszenia sytuacji gospodarczej, społecznej i kulturalnej pracowników rolnych i rolników, rozwoju wsi, racjonalizacji struktur agrarnych, modernizacji sieci przedsiębiorstw oraz nabywania własności i posiadania ziemi i środków produkcji przez osoby, które wykorzystują te środki bezpośrednio przy uprawie ziemi;

c) tworzenie warunków potrzebnych do osiągnięcia rzeczywistej równości między pracującymi w rolnictwie a pozostałymi pracownikami i zapobieganie sytuacjom, w których rolnictwo znalazłoby się w niekorzystnej pozycji w stosunkach wymiany z innymi sektorami;

d) zapewnianie racjonalnego użytkowania i zarządzania gruntami i pozostałymi zasobami naturalnymi, a także utrzymywanie ich zdolności do regeneracji;

e) zachęcanie rolników do zrzeszania się oraz do bezpośredniego użytkowania ziemi.

2. Państwo prowadzi politykę porządkowania i przekształcania rolnictwa oraz politykę rozwoju zasobów leśnych, zgodnie z uwarunkowaniami ekologicznymi i społecznymi kraju.

1. Zmniejszenie powierzchni gospodarstw, które mają zbyt duże wymiary z punktu widzenia celów polityki rolnej reguluje ustawa, która przewiduje prawo właściciela do odpowiedniego odszkodowania w przypadku wywłaszczenia oraz prawo do zachowania wystarczającej powierzchni, aby utrzymać i racjonalnie prowadzić własne gospodarstwo.

2. Ziemie wywłaszczone przekazuje się na własność lub w dzierżawę, na zasadach określonych w ustawie, rolnikom małorolnym, w szczególności rolnikom pracującym w gospodarstwach rodzinnych, a także spółdzielniom pracowników rolnych lub rolników małorolnych oraz innym rodzajom gospodarstw pracowniczych, z zastrzeżeniem okresu próbnego w celu stwierdzenia efektywności i racjonalności prowadzenia gospodarstwa przed nadaniem pełnego prawa własności.

Nie naruszając prawa własności, państwo wspiera, na zasadach określonych w ustawie, powiększanie gospodarstw rolnych o powierzchni niewystarczającej z punktu widzenia celów polityki rolnej, w szczególności poprzez bodźce prawne, podatkowe i kredytowe, stymulujące integrację strukturalną lub czysto gospodarczą, zwłaszcza spółdzielczą, lub poprzez scalanie gruntów.

1. Warunki dzierżawy i pozostałe formy użytkowania ziemi cudzej reguluje ustawa, w taki sposób, aby zagwarantować stabilizację oraz prawowite interesy rolnika.

2. Dzierżawa wieczysta i colonia są zakazane ⁹⁾, a rolnikom tworzy się warunki umożliwiające rzeczywiste zniesienie systemu połownictwa ¹⁰⁾.

1. Realizując cele polityki rolnej, państwo wspomaga przede wszystkim rolników mało- i średniorolnych, w szczególności gospodarstwa rodzinne, działające indywidualnie lub zrzeszone w spółdzielniach, a także spółdzielnie pracowników rolnych oraz inne sposoby użytkowania ziemi przez pracowników.

2. Pomoc państwa obejmuje, w szczególności:

a) przyznawanie pomocy technicznej;

b) tworzenie form pomocy w fazie przed- i poprodukcyjnej ułatwiających zbyt;

c) pomoc w pokryciu kosztów wynikających z nieprzewidywalnych lub nie dających się kontrolować zaburzeń klimatycznych i fitopatologicznych;

d) zachęcanie pracowników rolnych i rolników do zrzeszania się, a w szczególności do tworzenia spółdzielni zajmujących się produkcją, kupnem, sprzedażą, przetwarzaniem i usługami oraz innymi formami użytkowania ziemi przez pracowników.

Pracownikom rolnym i rolnikom zapewnia się udział w ustalaniu polityki rolnej poprzez reprezentujące ich organizacje.

Celami polityki handlowej są:

a) zdrowa konkurencja między podmiotami zajmującymi się handlem;

b) racjonalizacja sieci dystrybucyjnych;

c) walka ze spekulacją i restrykcyjnymi praktykami handlowymi;

d) rozwój i zróżnicowanie zewnętrznych stosunków gospodarczych;

e) ochrona konsumentów.

Celami polityki przemysłowej są:

a) wzrost produkcji przemysłowej w ramach modernizacji i przystosowywania interesów gospodarczych i społecznych oraz międzynarodowej integracji gospodarki portugalskiej;

b) pobudzanie innowacji przemysłowych i technologicznych;

c) wzrost konkurencyjności i produkcyjności przedsiębiorstw przemysłowych;

d) pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz, ogólnie, pomoc dla inicjatyw i przedsiębiorstw stwarzających miejsca pracy oraz przyczyniających się do wzrostu eksportu lub zmniejszania importu za pomocą towarów zastępczych;

e) pomoc przedsiębiorstwom portugalskim w wejściu na rynki międzynarodowe.

System finansowy jest regulowany przez ustawę w taki sposób, aby zapewniać powstawanie, gromadzenie i bezpieczeństwo oszczędności, a także zastosowanie środków finansowych niezbędnych dla rozwoju gospodarczego i społecznego.

Bank Portugalii jest narodowym bankiem centralnym, działającym na zasadach określonych w ustawie i w normach międzynarodowych, którymi związane jest Państwo Portugalskie.

1. System podatkowy ma na celu zaspokojenie finansowych potrzeb państwa i innych podmiotów publicznych oraz sprawiedliwy podział dochodów i bogactw.

2. Podatki są nakładane ustawą, która określa podstawę opodatkowania, stawki, przywileje podatkowe i gwarancje dla podatników.

3. Nikogo nie można zmusić do płacenia podatków, które nie zostały nałożone zgodnie z Konstytucją, które mają charakter retro-aktywny lub których ustalenie i pobór nie odbywają się na zasadach określonych w ustawie.

1. Podatek od dochodów osobistych zapewnia zmniejszenie nierówności, jest jednolity i progresywny i bierze pod uwagę potrzeby i dochody rodzin.

2. Opodatkowanie przedsiębiorstw ma za podstawę przede wszystkim ich rzeczywiste dochody.

3. Opodatkowanie majątku powinno przyczyniać się do zapewnienia równości między obywatelami.

4. Opodatkowanie konsumpcji zmierza do przystosowania struktury konsumpcji do ewolucji wymagań rozwoju gospodarczego i sprawiedliwości społecznej i powinno w szczególny sposób obciążać wyroby luksusowe.

1. Budżet państwa obejmuje:

a) wyszczególnienie dochodów i wydatków państwa, w tym dochodów i wydatków funduszy i służb autonomicznych;

b) budżet systemu zabezpieczenia społecznego.

2. Budżet jest opracowywany zgodnie z podstawowymi założeniami rozwoju w zakresie planowania i uwzględnia zobowiązania wynikające z ustaw i umów.

3. Budżet jest jednolity i klasyfikuje wydatki na podstawie kryterium podmiotowego i funkcjonalnego, tak aby zapobiec powstawaniu tajnych dotacji i funduszy, przy czym może on być także usystematyzowany według programów.

4. Budżet przewiduje dochody potrzebne do pokrycia wydatków, przy czym ustawa określa zasady jego wykonywania, a także warunki, którym podlega zaciąganie długu publicznego oraz kryteria, według których Rząd może, w trakcie wykonywania budżetu, wprowadzić zmiany w podziałach klasyfikacji podmiotowej w ramach każdego programu budżetowego przyjętego przez Zgromadzenie Republiki, mając na celu jego całkowite zrealizowanie.

1. Ustawa budżetowa jest co roku opracowywana, systematyzowana, poddawana głosowaniu i wykonywana, zgodnie z odpowiednią ustawą ramową, która zawiera również zasady opracowywania i wykonywania budżetów funduszy i służb autonomicznych.

2. Projekt budżetu jest przedstawiany i poddawany głosowaniu w terminach przewidzianych w ustawie, która przewiduje zasady postępowania w sytuacji, gdy terminy te nie zostały dotrzymane.

3. Do propozycji budżetu dołącza się informacje:

a)o przewidywanej ewolucji podstawowych wskaźników makroekonomicznych mających wpływ na budżet, a także ewolucji podaży pieniądza oraz czynników jego kreacji;

b) o uzasadnieniu zmian w przewidywanych dochodach i wydatkach w porównaniu z budżetem na rok poprzedni;

c) o długu publicznym, o operacjach finansowych i stanie rachunków państwa;

d) o stanie funduszy i służb autonomicznych;

e) o środkach budżetowych przekazanych regionom autonomicznym i władzom lokalnym;

f) o przekazach finansowych pomiędzy Portugalią a zagranicą mających wpływ na projekt budżetu;

g) o przywilejach podatkowych i oszacowaniu dochodów za rok poprzedni.

Wykonanie budżetu podlega kontroli Trybunału Obrachunkowego ¹¹⁾ i Zgromadzenia Republiki, które ocenia i przyjmuje ogólne rachunki państwa, w tym rachunki systemu zabezpieczenia społecznego, na podstawie opinii wydanej przez Trybunał.

⁹⁾ "Colonia" - ograniczone prawo rzeczowe, występujące wyłącznie w Archipelagu Madery. Instytucja ta powstała w XV-XVI w. Właściciel gruntu zawierał umowę z wolnym chłopem (kolonem), na podstawie której oddawał swój grunt kolonowi, natomiast kolon zobowiązywał się do uprawy gruntu i do oddawania połowy płodów rolnych właścicielowi. Właściciel mógł w każdej chwili wypowiedziec umowę pod warunkiem zwrotu nakładów poniesionych przez kolona. Kolon był właścicielem budynków, narzędzi, roślin i mógł nimi swobodnie dysponowac .

¹⁰⁾ Połownictwo, w oryginale: "parceria agrí cola" - oznacza umowę, na podstawie której właściciel nieruchomości rolnej oddaje drugiej stronie swoją nieruchomość w celu prowadzenia na niej produkcji rolnej w zamian za określoną ułamkowo część pożytków z tej nieruchomości.

¹¹⁾ W oryginale: "Tribunal de Contas".