Część IV
GWARANCJA I ZMIANA KONSTYTUCJI
Tytuł I
KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI
Artykuł 277
(Niekonstytucyjność wynikająca z działania)
1. Normy, które naruszają Konstytucję lub zasady w niej zawarte, są niekonstytucyjne.
2. Materialna lub formalna niekonstytucyjność traktatów międzynarodowych ratyfikowanych zgodnie z prawem nie stoi na przeszkodzie stosowania norm w nich zawartych w portugalskim porządku prawnym, jeżeli normy te są stosowane w porządku prawnym drugiej strony, z wyjątkiem przypadku gdy niekonstytucyjność jest wynikiem naruszenia przepisu o podstawowym znaczeniu.
Artykuł 278
(Prewencyjna kontrola konstytucyjności)
1. Prezydent Republiki może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o prewencyjne zbadanie konstytucyjności każdej normy prawnej zawartej w traktacie międzynarodowym, przekazanym mu do ratyfikacji, w dekrecie przekazanym mu do promulgacji jako ustawa lub dekret z mocą ustawy bądź w porozumieniu międzynarodowym, w przypadku którego dekret zatwierdzający został mu przekazany do podpisu.
2. Ministrowie Republiki mogą, podobnie, zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o prewencyjne zbadanie konstytucyjności każdej normy prawnej, zawartej w regionalnym dekrecie ustawodawczym lub w dekrecie podustawowym wydanym na podstawie ustawy ogólnej Republiki, który został im przekazany do podpisu.
3. Wniosek o prewencyjne zbadanie konstytucyjności powinien zostać przedstawiony w ciągu ośmiu dni od dnia otrzymania aktu.
4. Z wnioskiem o prewencyjne zbadanie konstytucyjności każdej normy prawnej zawartej w dekrecie, który został przekazany Prezydentowi Republiki do promulgacji jako ustawa organiczna, może wystąpić, Prezydent Republiki, Premier lub jedna piąta ogólnej liczby deputowanych Zgromadzenia Republiki.
5. Przewodniczący Zgromadzenia Republiki w dniu, w którym przekazuje Prezydentowi Republiki dekret do promulgacji jako ustawę organiczną, informuje o tym Premiera i kluby parlamentarne Zgromadzenia Republiki.
6. Wniosek o prewencyjne zbadanie konstytucyjności przewidziane w ust. 4 powinien zostać przedstawiony w ciągu ośmiu dni od dnia określonego w ustępie poprzednim.
7. Prezydent Republiki nie może promulgować dekretów, o których mowa w ust. 4, przed upływem ośmiu dni od momentu ich otrzymania, lub zanim Trybunał Konstytucyjny wyda orzeczenie w tej sprawie, jeżeli wystąpiono do niego z takim wnioskiem; nie narusza to postanowień ust. 1.
8. Trybunał Konstytucyjny orzeka w ciągu dwudziestu pięciu dni, przy czym okres ten, w przypadku przewidzianym w ust. 1, może zostać skrócony przez Prezydenta Republiki z powodu pilności sprawy.
Artykuł 279
(Skutki orzeczenia)
1. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie niekonstytucyjność normy prawnej zawartej w dekrecie lub porozumieniu międzynarodowym, Prezydent Republiki lub Minister Republiki, w zależności od przypadku, wetuje akt i zwraca go organowi, który go uchwalił.
2. W przypadku przewidzianym w ust. 1, dekret nie może być promulgowany ani podpisany, dopóki organ, który go uchwalił, nie usunie normy uznanej za niekonstytucyjną, lub nie potwierdzi jej większością dwóch trzecich deputowanych obecnych pod warunkiem, że większość ta przewyższa bezwzględną większość ogólnej liczby deputowanych.
3. Jeżeli akt zostanie zmieniony, Prezydent Republiki lub Minister Republiki, w zależności od przypadku, może zwrócić się o prewencyjne zbadanie konstytucyjności każdej zawartej w nim normy.
4. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie o niekonstytucyjności normy prawnej traktatu, może on zostać ratyfikowany tylko wtedy, gdy Zgromadzenie Republiki przyjmie go większością dwóch trzecich deputowanych obecnych, pod warunkiem, że większość ta przewyższa bezwzględną większość ogólnej liczby deputowanych.
Artykuł 280
(Kontrola konkretna konstytucyjności i legalności)
1. Skarga do Trybunału Konstytucyjnego przysługuje od orzeczeń sądowych, które:
a) odmawiają stosowania danej normy uzasadniając to jej niekonstytucyjnością;
b) stosują normę, wobec której przedstawiono zarzut niekonstytucyjności w toku postępowania sądowego.
2. Skarga do Trybunału Konstytucyjnego przysługuje również od orzeczeń sądowych, które:
a) odmawiają stosowania normy prawnej aktu ustawodawczego, uzasadniając to jej nielegalnością wynikającą z naruszenia ustawy posiadającej wyższą moc prawną;
b) odmawiają stosowania normy prawnej aktu regionalnego, uzasadniając to jej nielegalnością wynikającą z naruszenia statutu regionu autonomicznego lub ustawy ogólnej Republiki;
c) odmawiają stosowania normy prawnej aktu uchwalonego przez organ suwerenności, uzasadniając to jej nielegalnością wynikającą z naruszenia statutu regionu autonomicznego;
d) stosują normę, wobec której w toku postępowania sądowego postawiono zarzut nielegalności, uzasadniony którymkolwiek z powodów wymienionych w punktach a), b) i c).
3. Jeżeli norma, której zastosowania odmówiono, zawarta jest w umowie międzynarodowej, akcie ustawodawczym lub dekrecie podustawowym, prokuratura ma obowiązek złożyć skargę, o której mowa w ust. 1 pkt a) i ust. 2 pkt a).
4. Skarga przewidziana w ust. 1 pkt b) i w ust. 2 pkt d) przysługuje wyłącznie stronie, która postawiła zarzut niekonstytucyjności lub nielegalności, przy czym ustawa określa warunki dopuszczalności takich skarg.
5. Skarga do Trybunału Konstytucyjnego przysługuje również od orzeczeń sądowych, które stosują normę, uznaną uprzednio za niekonstytucyjną lub nielegalną przez Trybunał Konstytucyjny, przy czym złożenie skargi w takim przypadku stanowi obowiązek prokuratury.
6. Skargi do Trybunału Konstytucyjnego mogą dotyczyć wyłącznie kwestii niekonstytucyjności lub nielegalności, w zależności od przypadku.
Artykuł 281
(Kontrola abstrakcyjna konstytucyjności i legalności)
1. Trybunał Konstytucyjny bada i orzeka z mocą powszechnie obowiązującą o:
a) niekonstytucyjności jakiejkolwiek normy;
b) nielegalności jakiejkolwiek normy prawnej aktu ustawodawczego, wynikającej z naruszenia ustawy posiadającej wyższą moc prawną;
c) nielegalności jakiejkolwiek normy prawnej aktu regionalnego, wynikającej z naruszenia statutu regionu lub ustawy ogólnej Republiki;
d) nielegalności jakiejkolwiek normy prawnej uchwalonej przez organ suwerenności, wynikającej z naruszenia praw jednego z regionów potwierdzonych w jego statucie.
2. Stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności lub nielegalności z mocą powszechnie obowiązującą mogą żądać:
a) Prezydent Republiki;
b) Przewodniczący Zgromadzenia Republiki;
c) Premier;
d) Rzecznik Sprawiedliwości;
e) Prokurator Generalny Republiki;
f) jedna dziesiąta deputowanych do Zgromadzenia Republiki;
g) Ministrowie Republiki, regionalne zgromadzenia ustawodawcze, przewodniczący regionalnych zgromadzeń ustawodawczych, przewodniczący rządów regionalnych lub jedna dziesiąta deputowanych regionalnych zgromadzeń ustawodawczych, gdy podstawą żądania stwierdzenia niekonstytucyjności jest naruszenie praw regionów autonomicznych lub gdy podstawą żądania stwierdzenia nielegalności jest naruszenie statutu jednego z regionów lub ustawy ogólnej Republiki.
3. Trybunał Konstytucyjny bada i orzeka z mocą powszechnie obowiązującą także o niekonstytucyjności lub nielegalności każdej normy, którą uznał za niekonstytucyjną lub nielegalną w trzech sprawach kontroli konkretnej.
Artykuł 282
(Skutki orzeczenia o niekonstytucyjności lub nielegalności)
1. Orzeczenie o niekonstytucyjności lub nielegalności z mocą powszechnie obowiązującą wywołuje skutki od chwili wejścia w życie normy uznanej za niekonstytucyjną lub nielegalną i powoduje przywrócenie obowiązywania norm uchylonych przez normę stanowiącą przedmiot orzeczenia.
2. W przypadku niekonstytucyjności lub nielegalności wynikającej z naruszenia normy konstytucyjnej lub ustawowej późniejszej, orzeczenie wywołuje skutki dopiero w chwili wejścia w życie tej normy.
3. Sprawy osądzone nie są rozpoznawane ponownie, chyba że Trybunał Konstytucyjny zadecyduje inaczej w przypadku, gdy nowa norma dotyczy sprawy karnej, dyscyplinarnej lub sprawy o wykroczenie porządkowe, a jej treść jest bardziej korzystna dla oskarżonego.
4. Jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo prawne, zasada bezstronności lub interes publiczny o szczególnym znaczeniu, które należy uzasadnić, Trybunał Konstytucyjny może określić skutki niekonstytucyjności lub nielegalności o zasięgu węższym niż przewidziany w ust. 1 i 2.
Artykuł 283
(Niekonstytucyjność wynikająca z zaniechania)
1. Na wniosek Prezydenta Republiki, Rzecznika Sprawiedliwości lub, w przypadku naruszenia praw regionów autonomicznych, na wniosek przewodniczących regionalnych zgromadzeń ustawodawczych, Trybunał Konstytucyjny bada i stwierdza naruszenie Konstytucji przez zaniechanie podjęcia środków ustawodawczych koniecznych do zastosowania norm konstytucyjnych.
2. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny stwierdzi niekonstytucyjność przez zaniechanie, informuje o tym właściwy organ ustawodawczy.
Tytuł II
ZMIANA KONSTYTUCJI
Artykuł 284
(Kompetencje i terminy zmian)
1. Zgromadzenie Republiki może zmienić Konstytucję po upływie pięciu lat od dnia opublikowania ostatniej ustawy o zmianie zwykłej.
2. Zgromadzenie Republiki może jednak w każdej chwili wykonac uprawnienia do nadzwyczajnej zmiany Konstytucji większością czterech piątych ogólnej liczby deputowanych.
Artykuł 285
(Inicjatywa zmiany)
1. Inicjatywa zmiany należy do deputowanych.
2. Po przedstawieniu pierwszego projektu zmiany Konstytucji, wszelkie inne projekty zmiany muszą zostać przedstawione w ciągu trzydziestu dni.
Artykuł 286
(Uchwalenie i promulgacja)
1. Zmiany Konstytucji są uchwalane większością dwóch trzecich ogólnej liczby deputowanych.
2. Uchwalone zmiany Konstytucji są umieszczane w jednej ustawie o zmianie Konstytucji.
3. Prezydent Republiki nie może odmówić promulgacji ustawy o zmianie Konstytucji.
Artykuł 287
(Nowy tekst Konstytucji)
1. Zmiany Konstytucji są wprowadzane we właściwych miejscach tekstu, w drodze zamiany, usunięcia lub dodania tekstu.
2. Konstytucja w swoim nowym brzmieniu jest publikowana razem z ustawą o jej zmianie.
Artykuł 288
(Materialne granice zmiany)
Ustawy o zmianie Konstytucji muszą respektować:
a) niepodległość narodową i jedność państwa;
b) republikańską formę rządów;
c) rozdział Kościołów od państwa;
d) prawa, wolności i gwarancje obywateli;
e) prawa pracowników, komisji pracowniczych i związków zawodowych;
f) współistnienie sektora publicznego, sektora prywatnego oraz spółdzielczego i społecznego sektora własności środków produkcji;
g) istnienie planów gospodarczych w zakresie gospodarki mieszanej;
h) zasadę powszechności, bezpośredniości i okresowości oraz tajności głosowania w wyborach do organów suwerenności, organów regionów autonomicznych i organów władzy lokalnej, a także zasadę proporcjonalności;
i) pluralizm poglądów i organizacji politycznej, w tym partii politycznych, oraz prawo do demokratycznej opozycji;
j) rozdzielenie i współzależność organów suwerenności;
l) kontrolę konstytucyjności norm prawnych poprzez badanie działań i zaniechań;
m) niezawisłość sądów;
n) autonomię jednostek władzy lokalnej;
o) autonomię polityczno-administracyjną archipelagów Azorów i Madery.
Artykuł 289
(Granice związane z okolicznościami zmiany)
Nie można podejmować żadnych czynności zmierzających do zmiany Konstytucji podczas trwania stanu wojennego lub stanu wyjątkowego.