Rozdział 2

PRAWA I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Artykuł 17

1. W Federacji Rosyjskiej uznaje się i gwarantuje prawa i wolności człowieka i obywatela zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami i normami prawa międzynarodowego oraz z niniejszą Konstytucją.

2. Podstawowe prawa i wolności człowieka są niezbywalne i przysługują każdemu z urodzenia.

3. Realizacja praw i wolności człowieka i obywatela nie może naruszać praw i wolności innych osób.


Artykuł 18

Prawa i wolności człowieka i obywatela stosuje się bezpośrednio. Wyznaczają one sens, treść i sposób stosowania ustaw, działalność władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz samorządu terytorialnego i są zapewniane przez wymiar sprawiedliwości.


Artykuł 19

1. Wszyscy są równi wobec prawa i sądu.

2. Państwo gwarantuje równość praw i wolności człowieka i obywatela niezależnie od płci, rasy, narodowości, języka, pochodzenia, stanu majątkowego i stanowiska służbowego, miejsca zamieszkania, stosunku do religii, przekonań, przynależności do organizacji społecznych, a także innych okoliczności. Zabrania się jakichkolwiek form ograniczania praw obywateli ze względu na przynależność społeczną, rasową, narodowościową, językową lub religijną.

3. Mężczyzna i kobieta mają równe prawa i wolności i równe możliwości ich realizacji.


Artykuł 20

1. Każdy ma prawo do życia.

2. Kara śmierci do czasu jej zniesienia może zostać wprowadzona przez ustawę federalną jako wyjątkowy wymiar kary za szczególnie ciężkie przestępstwa przeciwko życiu, przy zapewnieniu oskarżonemu prawa do rozpatrzenia jego sprawy przez sąd z udziałem ławników.

Artykuł 21

1. Godność jednostki chroniona jest przez państwo. Nic nie może uzasadniać jej pomniejszania.

2. Nikt nie może być poddany torturom, przemocy ani innemu brutalnemu lub poniżającemu godność ludzką traktowaniu lub karaniu. Nikt, bez dobrowolnie wyrażonej zgody, nie może być poddany medycznym, naukowym lub innym eksperymentom.


Artykuł 22

1. Każdy ma prawo do wolności i nietykalności osobistej.

2. Aresztowanie, osadzenie i przetrzymywanie w areszcie dopuszczalne jest wyłącznie na podstawie postanowienia sądowego. Do czasu wydania postanowienia sądowego nikt nie może być zatrzymany dłużej niż 48 godzin.


Artykuł 23

1. Każdy ma prawo do nienaruszalności życia prywatnego, do tajemnicy osobistej i rodzinnej oraz do obrony swej czci i dobrego imienia.

2. Każdy ma prawo do tajemnicy korespondencji, rozmów telefonicznych oraz informacji przekazywanych drogą pocztową, telegraficzną i inną. Ograniczenie tego prawa dopuszczalne jest wyłącznie na podstawie postanowienia sądowego.


Artykuł 24

1. Zbieranie, przechowywanie, wykorzystywanie i rozpowszechnianie informacji dotyczących życia prywatnego bez zgody osoby zainteresowanej jest niedopuszczalne.

2. Organy władzy państwowej i organy samorządu terytorialnego oraz ich funkcjonariusze obowiązani są zapewnić każdemu możliwość zapoznania się z dokumentami i materiałami bezpośrednio dotyczącymi jego praw i wolności, jeśli ustawa nie stanowi inaczej.


Artykuł 25

Mieszkanie jest nienaruszalne. Nikt nie ma prawa wkraczać do mieszkania wbrew woli zamieszkujących w nim osób, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę federalną lub na podstawie postanowienia sądu.


Artykuł 26

1. Każdy ma prawo określać i deklarować swoją przynależność narodową. Nikt nie może być zmuszony do określenia i zadeklarowania swej przynależności narodowej.

2. Każdy ma prawo do posługiwania się językiem ojczystym, do swobodnego wyboru języka komunikowania się, wychowania, nauczania i twórczości.

Artykuł 27

1. Każdy, kto legalnie przebywa na terytorium Federacji Rosyjskiej, ma prawo do swobodnego poruszania się, wyboru miejsca pobytu i zamieszkania.

2. Każdy może swobodnie opuszczać granice Federacji Rosyjskiej. Obywatel Federacji Rosyjskiej ma prawo do swobodnego powrotu do Federacji Rosyjskiej.


Artykuł 28

Każdemu gwarantuje się wolność sumienia i wolność wyznania, łącznie z prawem do indywidualnego lub wspólnie z innymi wyznawania dowolnej religii lub nie wyznawania żadnej, do swobodnego wyboru, posiadania i rozpowszechniania przekonań religijnych i innych oraz postępowania w zgodzie z nimi.


Artykuł 29

1. Każdemu gwarantuje się wolność myśli i słowa.

2. Niedopuszczalna jest propaganda lub agitacja rozpalająca nienawiść i wrogość społeczną, rasową, narodową lub religijną. Zabrania się uprawiania propagandy wyższości społecznej, rasowej, narodowej, religijnej lub językowej.

3. Nikt nie może być zmuszany do ujawniania swoich opinii i przekonań albo do wyrzeczenia się ich.

4. Każdy ma prawo do swobodnego poszukiwania, uzyskiwania, przekazywania, tworzenia i rozpowszechniania informacji w dowolny, zgodny z prawem, sposób. Wykaz informacji stanowiących tajemnicę państwową określa ustawa federalna.

5. Gwarantuje się wolność środków masowego przekazu. Cenzura jest zabroniona.


Artykuł 30

1. Każdy ma prawo do zrzeszania się, łącznie z prawem tworzenia związków zawodowych w celu ochrony swoich interesów. Gwarantuje się swobodę działalności organizacji społecznych.

2. Nikt nie może być zmuszany do wstępowania do jakiejkolwiek organizacji lub pozostawania w niej.


Artykuł 31

Obywatele Federacji Rosyjskiej mają prawo gromadzić się w sposób pokojowy, bez broni, oraz organizować zebrania, wiece i demonstracje, pochody i pikiety.


Artykuł 32

1. Obywatele Federacji Rosyjskiej mają prawo uczestniczyć w kierowaniu sprawami państwa zarówno bezpośrednio, jak również za pośrednictwem swoich przedstawicieli.

2. Obywatele Federacji Rosyjskiej mają prawo wybierać i być wybierani do organów władzy państwowej i organów samorządu terytorialnego, jak również brać udział w referendum.

3. Nie mają prawa wybierać i być wybierani obywatele ubezwłasnowolnieni przez sąd, a także przebywający na mocy wyroku sądowego w zakładach karnych.

4. Obywatele Federacji Rosyjskiej mają równy dostęp do służby państwowej.

5. Obywatele Federacji Rosyjskiej mają prawo uczestniczyć w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

 

Artykuł 33

Obywatele Federacji Rosyjskiej mają prawo zwracać się osobiście, jak również kierować indywidualne i zbiorowe petycje do organów państwowych i organów samorządu terytorialnego.


Artykuł 34

1. Każdy ma prawo do swobodnego wykorzystywania swoich zdolności i mienia w przedsiębiorczości oraz w innej, nie zabronionej przez prawo, działalności gospodarczej.

2. Niedopuszczalna jest działalność gospodarcza zmierzająca do monopolizacji i nieuczciwej konkurencji.


Artykuł 35

1. Własność prywatna jest chroniona przez prawo.

2. Każdy ma prawo do posiadania mienia na własność, władania nim, użytkowania go i rozporządzania nim zarówno indywidualnie, jak i wspólnie z innymi osobami.

3. Nikt nie może zostać pozbawiony swojego mienia inaczej, jak tylko na mocy wyroku sądowego. Przymusowe wywłaszczenie na cele państwowe może być dokonane wyłącznie pod warunkiem uprzedniego i równowartościowego odszkodowania.

4. Gwarantuje się prawo dziedziczenia.


Artykuł 36

1. Obywatele i ich organizacje mają prawo do posiadania ziemi jako własności prywatnej.

2. Władanie ziemią, jej użytkowanie i rozporządzanie nią oraz innym zasobami naturalnymi realizowane jest przez ich właścicieli swobodnie, jeśli nie wyrządza to szkody środowisku naturalnemu i nie narusza praw i słusznych interesów innych osób.

3. Warunki i tryb użytkowania ziemi określa ustawa federalna.


Artykuł 37

1. Praca jest dobrowolna. Każdy ma prawo swobodnie rozporządzać swoimi zdolnościami do pracy, wybierać rodzaj działalności i zawód.

2. Praca przymusowa jest zabroniona.

3. Każdy ma prawo do pracy w warunkach odpowiadających wymogom bezpieczeństwa i higieny, do wynagrodzenia za pracę bez jakiejkolwiek dyskryminacji i nie niższego niż ustalona przez ustawę federalną płaca minimalna, jak również prawo do ochrony przed bezrobociem.

4. Uznaje się prawo do prowadzenia indywidualnych i zbiorowych sporów pracowniczych z wykorzystaniem ustalonych przez ustawę federalną metod ich rozstrzygania, łącznie z prawem do strajku.

5. Każdy ma prawo do wypoczynku. Zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę gwarantuje się, określone przez ustawę federalną, długość czasu pracy, dni wolne od pracy i dni świąteczne oraz coroczny płatny urlop.


Artykuł 38

1. Macierzyństwo, dzieci i rodzina znajdują się pod ochroną państwa.

2. Troska o dzieci, ich wychowanie są równym prawem i obowiązkiem rodziców.

3. Dzieci zdolne do pracy, które ukończyły 18 lat winny otaczać opieką rodziców niezdolnych do pracy.


Artykuł 39

1. Każdemu gwarantuje się zabezpieczenie społeczne na starość, na wypadek choroby, inwalidztwa, utraty żywiciela, na wychowanie dzieci, oraz w innych przypadkach przewidzianych przez ustawę.

2. Ustawa stanowi o emeryturach państwowych i zasiłkach socjalnych.

3. Popierane są dobrowolne ubezpieczenia społeczne, tworzenie dodatkowych form zabezpieczenia społecznego oraz działalność dobroczynna.


Artykuł 40

1. Każdy ma prawo do mieszkania. Nikt nie może zostać samowolnie pozbawiony mieszkania.

2. Organy władzy państwowej i organy samorządu terytorialnego popierają budownictwo mieszkaniowe i stwarzają warunki do realizacji prawa do mieszkania.

3. Potrzebującym mieszkania niezamożnym oraz innym określonym w ustawie obywatelom przydzielane jest ono bezpłatnie lub za przystępną opłatą z państwowych, municypalnych i innych zasobów mieszkaniowych, zgodnie z normami ustalonymi przez ustawę.

 

Artykuł 41

1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia i pomocy lekarskiej. Pomoc lekarska w państwowych i municypalnych placówkach służby zdrowia świadczona jest obywatelom bezpłatnie ze środków właściwego budżetu, składek ubezpieczeniowych oraz innych wpływów.

2. W Federacji Rosyjskiej finansuje się federalne programy ochrony i wzmacniania zdrowia ludności, podejmuje się kroki w kierunku rozwijania państwowego, municypalnego i prywatnego systemu opieki medycznej, popiera się działalność sprzyjającą zachowaniu zdrowia ludzkiego, rozwijaniu kultury fizycznej i sportu, kształtowaniu korzystnych warunków ekologicznych i sanitarno-epidemiologicznych.

3. Zatajanie przez osoby urzędowe faktów i okoliczności stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego pociąga za sobą odpowiedzialność zgodnie z ustawą federalną.

Artykuł 42

Każdy ma prawo do życia w sprzyjającym mu środowisku naturalnym, do wiarygodnej informacji o jego stanie oraz do wynagrodzenia szkody wyrządzonej jego zdrowiu lub mieniu przez naruszenie prawa ekologicznego.

Artykuł 43

1. Każdy ma prawo do nauki.

2. Gwarantuje się powszechną dostępność i bezpłatność kształcenia przedszkolnego, podstawowego ogólnego i średniego zawodowego w państwowych lub municypalnych placówkach oświatowych i w przedsiębiorstwach.

3. Każdy ma prawo do bezpłatnego uzyskania na zasadach konkursowych wyższego wykształcenia w państwowej lub municypalnej placówce oświatowej i w przedsiębiorstwie.

4. Ogólne wykształcenie podstawowe jest obowiązkowe. Rodzice lub opiekunowie zapewniają dzieciom uzyskanie ogólnego wykształcenia podstawowego.

5. Federacja Rosyjska ustala państwowe federalne standardy oświatowe oraz popiera rozmaite formy kształcenia i samokształcenia.


Artykuł 44

1. Każdemu gwarantuje się swobodę twórczości literackiej, plastycznej, naukowej, technicznej i innej oraz swobodę nauczania. Własność intelektualna jest chroniona ustawowo.

2. Każdy ma prawo do udziału w życiu kulturalnym i korzystania z placówek kulturalnych oraz dostępu do wartości kulturalnych.

3. Każdy ma obowiązek troszczyć się o zachowanie spuścizny historycznej i kulturalnej, chronić zabytki historii i kultury.


Artykuł 45

1. W Federacji Rosyjskiej gwarantuje się państwową ochronę praw i wolności człowieka i obywatela.

2. Każdy ma prawo bronić swych praw i wolności wszelkimi sposobami nie zabronionymi przez ustawę.

Artykuł 46

1. Każdemu gwarantuje się sądową ochronę jego praw i wolności.

2. Decyzje i działania (lub ich zaniechanie) organów władzy państwowej, organów samorządu terytorialnego, organizacji społecznych i osób urzędowych mogą być zaskarżone do sądu.

3. Każdy ma prawo, zgodnie z umowami międzynarodowymi zawartymi przez Federację Rosyjską, zwracać się do międzypaństwowych organów ochrony praw i wolności człowieka, jeśli wyczerpane zostały wszystkie wewnątrzpaństwowe środki ochrony prawnej.


Artykuł 47

1. Nikt nie może być pozbawiony prawa do rozpatrzenia jego sprawy w tym sądzie i przez tego sędziego, których właściwości ustawowo podlega.

2. W przypadkach przewidzianych przez ustawę federalną oskarżony o popełnienie przestępstwa ma prawo do rozpatrzenia jego sprawy przez sąd z udziałem ławników.


Artykuł 48

1. Każdemu gwarantuje się prawo do uzyskania fachowej pomocy prawnej. W przypadkach przewidzianych przez ustawę pomoc prawna jest udzielana bezpłatnie.

2. Każdy zatrzymany, osadzony w areszcie, oskarżony o popełnienie przestępstwa ma prawo do korzystania z pomocy adwokata (obrońcy) od chwili, odpowiednio, zatrzymania, osadzenia w areszcie lub przedstawienia mu aktu oskarżenia.


Artykuł 49

1. Każdy oskarżony o popełnienie przestępstwa uważany jest za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie dowiedziona w trybie przewidzianym przez ustawę federalną i orzeczona prawomocnym wyrokiem sądu.

2. Oskarżony nie ma obowiązku udowadniać swojej niewinności.

3. Nie dające się usunąć wątpliwości co do winy oskarżonego interpretowane są na jego korzyść.


Artykuł 50

1. Nikt nie może być powtórnie skazany za to samo przestępstwo.

2. W toku realizacji wymiaru sprawiedliwości niedopuszczalne jest wykorzystywanie dowodów uzyskanych z naruszeniem ustawy federalnej.

3. Każdy skazany za przestępstwo ma prawo do zrewidowania wyroku przez sąd wyższej instancji w trybie ustalonym przez ustawę federalną, jak również ma prawo zwrócić się o ułaskawienie lub złagodzenie kary.

Artykuł 51

1. Nikt nie ma obowiązku świadczyć przeciwko sobie, swojemu współmałżonkowi i bliskim krewnym, krąg których określa ustawa federalna.

2. Ustawa federalna może określać inne przypadki zwolnienia z obowiązku składania zeznań.


Artykuł 52

Prawa poszkodowanych w wyniku przestępstwa i nadużycia władzy są chronione przez ustawę. Państwo zapewnia poszkodowanym dostęp do wymiaru sprawiedliwości oraz odszkodowanie za poniesione straty.


Artykuł 53

Każdy ma prawo do wynagrodzenia mu przez państwo szkody wyrządzonej wskutek bezprawnych działań (lub zaniechania) organów władzy państwowej lub ich funkcjonariuszy.


Artykuł 54

1. Ustawa wprowadzająca lub zaostrzająca odpowiedzialność nie działa wstecz.

2. Nikt nie może ponosić odpowiedzialności za czyn, który w chwili jego popełnienia nie był uznawany za sprzeczny z prawem. Jeśli po popełnieniu czynu sprzecznego z prawem odpowiedzialność za ten czyn została zniesiona lub złagodzona, stosuje się nową ustawę.


Artykuł 55

1. Fakt wymienienia w Konstytucji Federacji Rosyjskiej podstawowych praw i wolności nie powinien być interpretowany jako negowanie lub umniejszanie innych ogólnie uznanych praw i wolności człowieka i obywatela.

2. W Federacji Rosyjskiej nie mogą być wydawane ustawy znoszące lub umniejszające prawa i wolności człowieka i obywatela.

3. Prawa i wolności człowieka i obywatela mogą zostać ograniczone przez ustawę federalną jedynie w takiej mierze, w jakiej jest to niezbędne do ochrony podstaw ustroju konstytucyjnego, moralności, zdrowia, praw i uprawnionych interesów innych osób, zapewnienia obronności kraju i bezpieczeństwa państwa.


Artykuł 56

1. W warunkach stanu wyjątkowego w celu zapewnienia bezpieczeństwa obywateli i ochrony ustroju konstytucyjnego, zgodnie z federalną ustawą konstytucyjną, mogą być wprowadzone ograniczenia praw i wolności ze wskazaniem ich zakresu i terminu obowiązywania.

2. Stan wyjątkowy na całym terytorium Federacji Rosyjskiej i w jej poszczególnych częściach może być wprowadzony w przypadku zaistnienia okoliczności i w trybie przewidzianym federalną ustawą konstytucyjną.

3. Nie podlegają ograniczeniu prawa i wolności przewidziane w artykułach 20, 21, 23 (ust. 1), 24, 28, 34 (ust. 1), 40, (ust. 1) i 46-54 Konstytucji Federacji Rosyjskiej.


Artykuł 57

Każdy ma obowiązek uiszczania określonych ustawowo podatków i opłat. Ustawy wprowadzające nowe podatki lub pogarszające sytuację podatników nie działają wstecz.


Artykuł 58

Każdy obowiązany jest chronić przyrodę i środowisko naturalne, troszczyć się o bogactwa naturalne.


Artykuł 59

1. Obrona Ojczyzny jest powinnością i obowiązkiem obywatela Federacji Rosyjskiej.

2. Obywatel Federacji Rosyjskiej pełni służbę wojskową zgodnie z ustawą federalną

3. Obywatel Federacji Rosyjskiej, w przypadku, gdy pełnienie służby wojskowej jest sprzeczne z jego przekonaniami lub wyznaniem, jak również w innych przypadkach przewidzianych przez ustawę federalną, ma prawo do jej zamiany na alternatywną służbę cywilną.

 

Artykuł 60

Obywatel Federacji Rosyjskiej może samodzielnie realizować w pełnym zakresie swoje prawa i obowiązki po ukończeniu 18 lat.


Artykuł 61

1. Obywatel Federacji Rosyjskiej nie może być wydalony poza granice Federacji Rosyjskiej lub wydany innemu państwu.

2. Federacja Rosyjska gwarantuje swoim obywatelom ochronę i opiekę poza jej granicami.

Artykuł 62

1. Obywatel Federacji Rosyjskiej może posiadać obywatelstwo innego państwa (podwójne obywatelstwo) zgodnie z ustawą federalną lub umową międzynarodową zawartą przez Federację Rosyjską.

2. Posiadanie przez obywatela Federacji Rosyjskiej obywatelstwa innego państwa nie umniejsza jego praw i wolności i nie zwalnia go z obowiązków wynikających z posiadania obywatelstwa rosyjskiego, jeżeli ustawa federalna lub umowa międzynarodowa zawarta przez Federację Rosyjską nie stanowi inaczej.

3. Cudzoziemcy i bezpaństwowcy korzystają w Federacji Rosyjskiej z praw i mają obowiązki na równi z obywatelami Federacji Rosyjskiej, z wyjątkiem przypadków przewidzianych ustawą federalną lub umową międzynarodową zawartą przez Federację Rosyjską.

Artykuł 63

1. Federacja Rosyjska udziela azylu politycznego cudzoziemcom i bezpaństwowcom, zgodnie z ogólnie uznanymi normami prawa międzynarodowego.

2. W Federacji Rosyjskiej niedopuszczalne jest wydawanie innym państwom osób prześladowanych za poglądy polityczne, jak również za działania (lub zaniechanie) nie uznawane w Federacji Rosyjskiej za przestępstwo. Ekstradycja osób oskarżonych o popełnienie przestępstwa, a także przekazywanie skazanych w celu odbycia przez nich kary w innych państwach odbywa się na podstawie ustawy federalnej lub umowy międzynarodowej zawartej przez Federację Rosyjską.

Artykuł 64

Przepisy niniejszego rozdziału tworzą podstawy statusu prawnego jednostki w Federacji Rosyjskiej i mogą być zmienione wyłącznie w trybie przewidzianym niniejszą Konstytucją.