Konstytucja Republiki Południowej Afryki - Rodział 8
Rozdział 8
SĄDY I WYMIERZANIE SPRAWIEDLIWOŚCI
165. Władza sądownicza
1. Władza sądownicza Republiki jest sprawowana przez sądy.
2. Sądy są niezawisłe i podlegają wyłącznie Konstytucji i prawu, które stosują bezstronnie i obiektywnie.
3. Żadna osoba ani organ państwowy nie może ingerować w funkcjonowanie sądów.
4. Organy państwowe, za pomocą środków prawodawczych i innych środków, wspomagają i chronią sądy w celu zagwarantowania ich niezawisłości, bezstronności, godności, dostępności do nich oraz skuteczności.
5. Zarządzenie lub orzeczenie wydane przez sąd wiążą wszystkie osoby i wszystkie organy państwowe, do których się odnoszą.
166. System sądownictwa
Sądami są:
a. Trybunał Konstytucyjny;
b. Najwyższy Sąd Apelacyjny;
c. Sądy Wyższe, w tym wyższe sądy apelacyjne, które mogą zostać ustanowione przez ustawę Parlamentu w celu rozpatrywania odwołań od orzeczeń innych Sądów Wyższych;
d. sądy rejonowe oraz
e. wszelkie inne sądy ustanowione lub uznane na zasadach określonych w ustawie Parlamentu, w tym także sądy o statusie podobnym do statusu Sądów Wyższych lub sądów rejonowych.
1. Trybunał Konstytucyjny składa się z Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, Wiceprezesa oraz dziewięciu innych sędziów.
2. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje sprawy w składzie co najmniej ośmiu sędziów.
3. Trybunał Konstytucyjny:
a. jest najwyższym sądem we wszystkich sprawach konstytucyjnych;
b. może orzekać wyłącznie w sprawach konstytucyjnych lub związanych z orzeczeniami w sprawach konstytucyjnych oraz
c. orzeka ostatecznie, czy dana sprawa ma charakter konstytucyjny lub czy jest związana z orzeczeniem w sprawie konstytucyjnej.
4. Jedynie Trybunał Konstytucyjny może:
a. rozstrzygać spory między organami państwowymi na ogólnokrajowym lub prowincjonalnym szczeblu władzy, dotyczące konstytucyjnego statusu, kompetencji lub zadań tych organów;
b. orzekać o zgodności z Konstytucją wszelkich projektów ustaw Parlamentu lub projektów ustaw prowincji62 , ale może to uczynić wyłącznie w przypadkach przewidzianych w art. 79 lub art. 121;
c. orzekać w sprawie wniosków przewidzianych w art. 80 i art. 122;
d. orzekać o zgodności z Konstytucją wszelkich poprawek do Konstytucji;
e. stwierdzać, że Parlament lub Prezydent nie wypełnili obowiązku konstytucyjnego lub
f. uwierzytelniać konstytucję prowincji na zasadach określonych w art. 144.
5. Trybunał Konstytucyjny orzeka ostatecznie o zgodności z Konstytucją ustawy Parlamentu, ustawy prowincji lub postępowania Prezydenta oraz potwierdza wszelkie zarządzenia o nieważności wydane przez Najwyższy Sąd Apelacyjny, Sąd Wyższy lub sąd o podobnym statusie, zanim zarządzenia te wejdą w życie.
6. Prawodawstwo ogólnokrajowe lub regulamin Trybunału Konstytucyjnego, w przypadkach, w których przemawia za tym interes wymiaru sprawiedliwości i pod warunkiem uzyskania zezwolenia Trybunału Konstytucyjnego, upoważnia osoby do:
a. wnoszenia spraw bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego lub
b. wnoszenia środka odwoławczego od orzeczenia wydanego przez jakikolwiek inny sąd bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego.
7. Sprawa konstytucyjna obejmuje wszelkie sprawy związane z interpretacją, ochroną lub realizacją Konstytucji.
1. Najwyższy Sąd Apelacyjny składa się z Prezesa, Wiceprezesa oraz sędziów apelacyjnych, których liczba została określona na podstawie ustawy Parlamentu.
2. Najwyższy Sąd Apelacyjny rozpoznaje sprawy w składzie określonym na podstawie ustawy Parlamentu.
3. Najwyższy Sąd Apelacyjny może rozpoznawać środki odwoławcze we wszystkich sprawach. Jest najwyższym sądem apelacyjnym, z wyjątkiem spraw konstytucyjnych, i może rozpoznawać wyłącznie:
a. środki odwoławcze;
b. sprawy związane ze środkami odwoławczymi oraz
c. wszelkie inne sprawy, które mogą zostać wniesione do tego sądu w okolicznościach określonych w ustawie Parlamentu.
169. Sądy Wyższe
Sąd Wyższy może rozpoznawać:
a. wszelkie sprawy konstytucyjne, z wyjątkiem spraw:
i. które może rozpoznawać tylko Trybunał Konstytucyjny lub
ii. które zostały powierzone w drodze ustawy Parlamentu innemu sądowi o statusie podobnym do statusu Sądu Wyższego oraz
b. wszelkie inne sprawy, które nie zostały powierzone innemu sądowi w drodze ustawy Parlamentu.
170. Sądy rejonowe i inne sądy
Sądy rejonowe i inne sądy mogą rozpoznawać wszelkie sprawy określone w ustawie Parlamentu, ale sąd niższego szczebla niż Sąd Wyższy nie może ani badać zgodności z Konstytucją prawodawstwa lub postępowania Prezydenta, ani orzekać w tej sprawie.
171. Procedury sądowe
Wszystkie sądy działają na zasadach określonych w prawodawstwie ogólnokrajowym, a ich regulaminy i zasady postępowania są ustanawiane na zasadach określonych w prawodawstwie ogólnokrajowym.
172. Kompetencje sądów w sprawach konstytucyjnych
1. Orzekając w sprawie konstytucyjnej należącej do jego kompetencji, sąd:
a. stwierdza, że prawo64 lub postępowanie niezgodne z Konstytucją są nieważne w zakresie tej niezgodności oraz
b. może wydawać wszelkie zarządzenia, które są sprawiedliwe i słuszne, w tym:
i. zarządzenie o ograniczeniu działania wstecz stwierdzenia nieważności oraz
ii. zarządzenie o zawieszeniu skuteczności stwierdzenia nieważności na ustalony przez siebie okres i na ustalonych przez siebie warunkach, aby umożliwić właściwemu organowi władzy usunięcie wady.
2. a. Najwyższy Sąd Apelacyjny, Sąd Wyższy lub sąd o podobnym statusie mogą wydać zarządzenie stwierdzające konstytucyjną ważność ustawy Parlamentu, ustawy prowincji lub postępowania Prezydenta, ale zarządzenie stwierdzające nieważność z powodu niekonstytucyjności nie ma mocy prawnej, chyba że zostanie potwierdzone przez Trybunał Konstytucyjny.
b. Sąd, który wydaje zarządzenie w sprawie konstytucyjnej nieważności aktu, może wydać zarządzenie tymczasowe zakazujące określonych działań lub zapewniające w inny sposób ochronę interesów strony lub zawiesić postępowanie, w oczekiwaniu na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o ważności ustawy lub postępowania.
c. Prawodawstwo ogólnokrajowe przewiduje środek odwoławczy wnoszony do Trybunału Konstytucyjnego od zarządzeń stwierdzających nieważność z powodu niekonstytucyjności.
d. Każda osoba lub organ państwowy mające wystarczający interes w sprawie, mogą wnieść środek odwoławczy lub złożyć wniosek bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego w celu potwierdzenia lub zmiany zarządzenia o nieważności z powodu niekonstytucyjności, wydanego przez sąd na zasadach określonych w niniejszym ustępie.
173. Kompetencje własne
Trybunał Konstytucyjny, Najwyższy Sąd Apelacyjny oraz Sądy Wyższe mają kompetencje własne65 do ochrony i regulowania swoich procedur oraz rozwijania common law, przy uwzględnieniu interesów wymiaru sprawiedliwości.
1. Każda odpowiednia osoba, kobieta lub mężczyzna, mająca właściwe kwalifikacje może zostać powołana na stanowisko funkcjonariusza wymiaru sprawiedliwości. Osoba powołana na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego musi być ponadto obywatelem południowoafrykańskim.
2. Przy powoływaniu funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości bierze się pod uwagę wymóg, aby władza sądownicza w szerokim zakresie odzwierciedlała strukturę ras i płci ludności Południowej Afryki.
3. Prezydent jako głowa ogólnokrajowej władzy wykonawczej, po zasięgnięciu opinii Komisji Służby Sądowniczej i przywódców partii reprezentowanych w Zgromadzeniu Narodowym, powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego oraz, po zasięgnięciu opinii Komisji Służby Sądowniczej, powołuje Prezesa i Wiceprezesa Najwyższego Sądu Apelacyjnego.
4. Pozostali sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są powoływani przez Prezydenta jako głowę ogólnokrajowej władzy wykonawczej, po zasięgnięciu opinii Prezesa Trybunału Konstytucyjnego oraz przywódców partii reprezentowanych w Zgromadzeniu Narodowym, zgodnie z następującą procedurą:
a. Komisja Służby Sądowniczej przygotowuje listę kandydatów zawierającą o trzy nazwiska więcej niż liczba obsadzanych stanowisk i przedstawia ją Prezydentowi.
b. Prezydent może powołać kandydatów z listy i zawiadamia Komisję Służby Sądowniczej, przedstawiając uzasadnienie, jeżeli jacyś kandydaci nie mogą zostać zaakceptowani i pozostają stanowiska do obsadzenia.
c. Komisja Służby Sądowniczej uzupełnia listę o nowych kandydatów,
a Prezydent powołuje osoby na pozostałe stanowiska z uzupełnionej listy.
5. Liczba członków Trybunału Konstytucyjnego, którzy zajmowali stanowisko sędziego w chwili powołania do Trybunału Konstytucyjnego, nie może być mniejsza od czterech.
6. Prezydent powołuje sędziów wszystkich pozostałych sądów za radą Komisji Służby Sądowniczej.
7. Pozostali funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości są powoływani na zasadach określonych w ustawie Parlamentu, która gwarantuje, że powołanie, awans, przeniesienie lub zwolnienie funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości lub postępowanie dyscyplinarne przeciwko nim odbywa się w sposób bezstronny.
8. Przed przystąpieniem do pełnienia funkcji, funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości składają przysięgę lub oświadczenie, że będą stać na straży Konstytucji i ją chronić, zgodnie z Załącznikiem 2, lub oświadczenie, że będą stać na straży Konstytucji i ją chronić, zgodnie z Załącznikiem 2.
1. Prezydent może powierzyć kobiecie lub mężczyźnie czasowe pełnienie funkcji sędziego Trybunału Konstytucyjnego w przypadku wystąpienia wakatu lub nieobecności sędziego. Powołanie następuje na wniosek członka Gabinetu odpowiedzialnego za wymiar sprawiedliwości, działającego w porozumieniu z Prezesem Trybunału Konstytucyjnego.
2. Członek Gabinetu odpowiedzialny za wymiar sprawiedliwości powierza czasowe pełnienie funkcji sędziego innego sądu po zasięgnięciu opinii prezesa sądu, w którym osoba czasowo pełniąca funkcje sędziego będzie orzekać.
1. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są powoływani na dwunastoletnią, nieodnawialną kadencję i sprawują urząd do jej upływu lub do ukończenia 70 lat, w zależności od tego, co nastąpi szybciej, chyba że ustawa Parlamentu przedłuży kadencję sędziego Trybunału Konstytucyjnego.
2. Pozostali sędziowie sprawują urząd do czasu zwolnienia ze służby czynnej na zasadach określonych w ustawie Parlamentu.
3. Wynagrodzenia, dodatki i świadczenia przysługujące sędziom nie mogą zostać zmniejszone.
177. Złożenie z urzędu
1. Sędzia może zostać złożony z urzędu jedynie w przypadku, gdy:
a. Komisja Służby Sądowniczej stwierdzi, że sędzia nie jest zdolny do wykonywania zawodu, jest rażąco niekompetentny lub winny poważnego uchybienia oraz
b. Zgromadzenie Narodowe zwróci się o odwołanie sędziego w drodze uchwały podjętej głosami co najmniej 2/3 swoich członków.
2. Prezydent odwołuje sędziego ze stanowiska w przypadku podjęcia uchwały żądającej odwołania tego sędziego.
3. Prezydent, za radą Komisji Służby Sądowniczej, może zawiesić sędziego, przeciwko któremu prowadzone jest postępowanie na podstawie ust. 1.
1. Ustanawia się Komisję Służby Sądowniczej, w której skład wchodzą:
a. Prezes Trybunału Konstytucyjnego, który przewodniczy posiedzeniom Komisji;
b. Prezes Najwyższego Sądu Apelacyjnego;
c. jeden sędzia - prezes sądu wyznaczony przez sędziów - prezesów sądów;
d. członek Gabinetu odpowiedzialny za wymiar sprawiedliwości lub zastępca wyznaczony przez tego członka Gabinetu;
e. dwóch czynnych zawodowo adwokatów zgłoszonych spośród adwokatów w celu reprezentowania całego środowiska zawodowego i powołanych przez Prezydenta;
f. dwóch czynnych zawodowo prokuratorów zgłoszonych spośród prokuratorów w celu reprezentowania całego środowiska zawodowego i powołanych przez Prezydenta;
g. jeden wykładowca prawa wyznaczony przez wykładowców prawa uniwersytetów Południowej Afryki;
h. sześć osób wyznaczonych przez Zgromadzenie Narodowe spośród swoich członków, przy czym co najmniej trzy z nich muszą być członkami partii opozycyjnych reprezentowanych w Zgromadzeniu;
i. czterech delegatów stałych do Krajowej Rady Prowincji wyznaczonych łącznie przez Radę głosami co najmniej sześciu prowincji;
j. cztery osoby wyznaczone przez Prezydenta jako głowę ogólnokrajowej władzy wykonawczej po zasięgnięciu opinii przywódców wszystkich partii reprezentowanych w Zgromadzeniu Narodowym oraz
k. w przypadku rozpatrywania spraw dotyczących określonego Sądu Wyższego - prezes tego sądu oraz Premier danej prowincji lub osoba przez niego wyznaczona.
2. Jeżeli liczba osób zgłoszonych spośród adwokatów lub prokuratorów na zasadach określonych w ust. 1 pkt (e) lub (f) jest równa liczbie wakatów do obsadzenia, Prezydent powołuje te osoby. Jeżeli liczba zgłoszonych osób przekracza liczbę wakatów do obsadzenia, Prezydent, po zasięgnięciu opinii danego środowiska zawodowego, powołuje kandydatów w liczbie wystarczającej do obsadzenia wakatów, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia reprezentowania przez nich całego środowiska zawodowego.
3. Członkowie Komisji wyznaczeni przez Krajową Radę Prowincji pełnią swoje funkcje do czasu, gdy zostaną łącznie zmienieni lub do chwili wystąpienia wakatu w ich gronie. Pozostali członkowie wyznaczeni lub zgłoszeni do Komisji pełnią swoje funkcje do czasu, gdy zostaną zmienieni przez tych, którzy ich wyznaczyli lub zgłosili.
4. Komisji Służby Sądowniczej przysługują kompetencje i zadania powierzone jej przez Konstytucję i prawodawstwo ogólnokrajowe.
5. Komisja Służby Sądowniczej może przedstawiać swoje opinie władzy ogólnokrajowej w każdej sprawie związanej z władzą sądowniczą lub wymiarem sprawiedliwości, ale rozpatrując wszelkie sprawy z wyjątkiem powołania sędziego, Komisja zbiera się bez udziału członków wyznaczonych na zasadach określonych w ust. 1 pkt (h) i (i).
6. Komisja Służby Sądowniczej może określić swoją własną procedurę, ale decyzje Komisji są przyjmowane głosami większości jej członków.
7. W przypadku, gdy Prezes Trybunału Konstytucyjnego lub Prezes Najwyższego Sądu Apelacyjnego nie mogą przejściowo uczestniczyć w pracach Komisji, Wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego lub Wiceprezes Najwyższego Sądu Apelacyjnego, w zależności od przypadku, zastępują ich w Komisji.
8. Prezydent i osoby, które powołują, zgłaszają lub wyznaczają członków Komisji na zasadach określonych w ust. 1 pkt (c), (e), (f) i (g), mogą, w taki sam sposób, powoływać, zgłaszać lub wyznaczać zastępców dla każdego z tych członków, aby uczestniczyli oni w pracach Komisji za każdym razem, gdy któryś z członków nie może przejściowo pełnić swoich funkcji lub jest nieobecny na terytorium Republiki, lub z każdego innego odpowiednio uzasadnionego powodu.
179. Prokuratura
1. Ustanawia się jedną ogólnokrajową prokuraturę w Republice, o strukturze określonej w ustawie Parlamentu, w której skład wchodzą:
a. Krajowy Dyrektor Prokuratury, który jest głową prokuratury, powoływany przez Prezydenta jako głowę ogólnokrajowej władzy wykonawczej oraz
b. dyrektorzy prokuratury i prokuratorzy, na zasadach określonych w ustawie Parlamentu.
2. Prokuratura ma kompetencję do wszczynania postępowań karnych w imieniu państwa oraz wykonywania wszelkich innych niezbędnych zadań, związanych ze wszczynaniem postępowań karnych.
3. Prawodawstwo ogólnokrajowe gwarantuje, że dyrektorzy prokuratury:
a. mają odpowiednie kwalifikacje oraz
b. są odpowiedzialni za ściganie przestępstw w określonych okręgach, na zasadach określonych w ust. 5.
4. Prawodawstwo ogólnokrajowe gwarantuje, że prokuratura wykonuje swoje zadania bezstronnie i obiektywnie.
5. Krajowy Dyrektor Prokuratury:
a. określa, w porozumieniu z członkiem Gabinetu odpowiedzialnym za wymiar sprawiedliwości oraz po zasięgnięciu opinii dyrektorów prokuratury, politykę w zakresie ścigania przestępstw, która musi być przestrzegana w procedurze ścigania;
b. wydaje wytyczne w zakresie prowadzonej polityki, które muszą być przestrzegane w procedurze ścigania;
c. może ingerować w procedurę ścigania w przypadku, gdy wytyczne w zakresie prowadzonej polityki nie są przestrzegane oraz
d. może ponownie rozpatrzyć decyzję o ściganiu lub zaniechaniu ścigania, po zasięgnięciu opinii właściwego dyrektora prokuratury oraz po uzyskaniu stanowiska, w terminie określonym przez Krajowego Dyrektora Prokuratury, następujących osób:
i. Oskarżonego.
ii. Wnoszącego skargę.
iii. Jakiejkolwiek innej osoby lub strony, którą Krajowy Dyrektor Prokuratury uznał za istotną.
6. Członek Gabinetu odpowiedzialny za wymiar sprawiedliwości ponosi ostateczną odpowiedzialność za prokuraturę.
7. Wszystkie inne kwestie dotyczące prokuratury są określane w prawodawstwie ogólnokrajowym.
180. Inne sprawy dotyczące wymiaru sprawiedliwości
Prawodawstwo ogólnokrajowe może regulować wszelkie sprawy dotyczące wymiaru sprawiedliwości, które nie zostały unormowane w niniejszej Konstytucji, w tym także:
a. programy szkoleniowe dla funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości;
b. procedury rozpatrywania skarg przeciwko funkcjonariuszom wymiaru sprawiedliwości oraz
c. udziału obywateli innych niż funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości w wydawaniu orzeczeń sądowych.