Tytuł V

Tytuł V²¹

REGIONY, PROWINCJE, GMINY

Artykuł 114²²

Republika składa się z gmin, prowincji, miast metropolitalnych, z regionów i z państwa.

Gminy, prowincje, miasta metropolitalne i regiony stanowią jednostki autonomiczne z własnymi statutami, władzami i kompetencjami w myśl zasad ustalonych przez Konstytucję.

Rzym jest stolicą Republiki. Ustawa państwa²³ reguluje jego ustrój.

Artykuł 115

[uchylony]²⁴

Artykuł 116²⁵

Friuli-Venezia Giulia, Sardynia, Sycylia, Trentino-Alto Adige/Sudtirol i Valle d’Aosta/Vallee d’Aoste dysponują szczególnymi formami i warunkami autonomii, w myśl stosownych statutów specjalnych przyjętych w drodze ustawy konstytucyjnej.

Region Trentino-Alto Adige/Sudtirol składa się z prowincji autonomicznych Trento i Bolzano.

Dodatkowe formy i szczególne warunki autonomii dotyczące materii, o których mowa w art. 117 ust. 3, i materie wskazane przez art.117 ust. 2 lit. “l”, w zakresie ograniczonym do organizacji sądownictwa pokoju, “n” oraz “s” , mogą być przyznane innym regionom przez ustawę państwa z inicjatywy zainteresowanego regionu, po wysłuchaniu organów lokalnych, przy poszanowaniu zasad, o których mowa w art.119. Ustawa jest uchwalana przez izby bezwzględną większością ich członków, na podstawie porozumienia między państwem a zainteresowanym regionem.

Artykuł 117²⁶

Władza ustawodawcza jest sprawowana przez państwo i przez regiony z zachowaniem postanowień Konstytucji, a ponadto uwarunkowań wynikających z prawa wspólnotowego oraz ze zobowiązań międzynarodowych.

Państwo dysponuje ustawodawstwem wyłącznym w następujących sprawach:

a) polityka zagraniczna i stosunki międzynarodowe państwa; stosunki państwa z Unią Europejską; prawo azylu i status prawny obywateli państw nie należących do Unii Europejskiej;

b) imigracja;

c) stosunki między Republiką a wyznaniami religijnymi;

d) obrona i Siły Zbrojne; bezpieczeństwo państwa; broń, amunicja i materiały wybuchowe;

e) pieniądz, ochrona oszczędności i rynków finansowych; ochrona konkurencji; system walutowy; system podatkowy i obrachunkowy państwa; równomierne rozłożenie środków finansowych;

f) organy państwa i odpowiednie dla ich kreowania ordynacje wyborcze; referenda krajowe; wybory do Parlamentu Europejskiego;

g) ustrój i organizacja administracyjna państwa i krajowych organów władzy publicznej;

h) porządek publiczny i bezpieczeństwo z wyłączeniem lokalnej policji administracyjnej;

i) obywatelstwo, stan cywilny i rejestr mieszkańców;

l) sądownictwo i normy proceduralne; system sądowy cywilny i karny; sądownictwo administracyjne;

m) określenie istotnych poziomów świadczeń dla zapewnienia praw obywatelskich i socjalnych, które muszą być gwarantowane na całym terytorium kraju;

n) przepisy ogólne w zakresie oświaty;

o) opieka społeczna;

p) ustawodawstwo wyborcze, organy wykonawcze i podstawowe kompetencje gmin, prowincji i miast metropolitalnych;

q) urzędy celne, ochrona granic państwowych i profilaktyka międzynarodowa;

r) wagi, miary i wyznaczenie czasu; koordynacja informacyjno-statystyczna i informatyczna danych administracji państwowej, regionalnej i lokalnej; wynalazki;

s) ochrona środowiska, ekosystemu i dóbr kulturalnych.

Materiami należącymi do ustawodawstwa konkurencyjnego są te, które dotyczą: stosunków międzynarodowych regionów i regionów z Unią Europejską; handlu z zagranicą; ochrony i bezpieczeństwa pracy; kształcenia, z wyjątkiem autonomii instytucji szkolnych i z wyłączeniem kształcenia i wykształcenia zawodowego; zawodów; badań naukowych i technologii oraz wspierania innowacji dla sektorów produkcyjnych; ochrony zdrowia; wyżywienia; prawa sportowego; obrony cywilnej; zarządu terytorium; portów i lotnisk cywilnych; wielkich sieci transportu i nawigacji; porządku komunikacyjnego; produkcji, transportu i dystrybucji krajowej energii; opieki społecznej komplementarnej i uzupełniającej; harmonizacji budżetów publicznych i koordynacji finansów publicznych i systemu podatkowego; rewaloryzacji dóbr kulturalnych i dóbr środowiska naturalnego, promocji i organizacji aktywności kulturalnej; kas oszczędności, kas wiejskich, agencji kredytowych o charakterze regionalnym; instytucji kredytowych ziemskich i rolniczych o regionalnym charakterze. W odniesieniu do materii należących do sfery ustawodawstwa konkurencyjnego do regionów należy władza ustawodawcza, z wyjątkiem określania zasad podstawowych, zastrzeżonych dla ustawodawstwa państwa.

Do regionów należy władza ustawodawcza w odniesieniu do każdej materii wyraźnie nie zarezerwowanej dla ustawodawstwa państwa.

Regiony i prowincje autonomiczne Trento i Bolzano, w materiach należących do ich kompetencji, uczestniczą w decyzjach skierowanych na tworzenie normatywnych aktów wspólnotowych i zapewniają wprowadzenie w życie i wykonanie umów międzynarodowych i aktów Unii Europejskiej, z poszanowaniem norm procedury ustalonych przez ustawę państwa, która reguluje sposoby wykonywania władzy zastępczej w razie niewywiązywania się.

Uprawnienia do wydawania przepisów wykonawczych należą do państwa w materiach ustawodawstwa wyłącznego, z wyłączeniem sytuacji gdy zostaną upoważnione regiony. Uprawnienia do wydawania przepisów wykonawczych należą do regionów we wszystkich pozostałych materiach. Gminy, prowincje i miasta metropolitalne są uprawnione do wydawania przepisów wykonawczych w odniesieniu do organizacji spraw i realizowania funkcji im przydzielonych.

Ustawy regionalne usuwają przeszkody utrudniające pełną równość mężczyzn i kobiet w życiu społecznym, kulturalnym i gospodarczym oraz promują równość kobiet i mężczyzn w dostępie do urzędów wybieralnych.

Ustawa regionalna ratyfikuje porozumienia regionu z innymi regionami zawarte dla lepszego wykonywania własnych funkcji, włącznie z wyodrębnieniem organów wspólnych.

W materiach należących do kompetencji własnych region może zawierać umowy z państwami i porozumienia z wewnętrznymi organami terytorialnymi innego państwa, w sytuacjach i w formach regulowanych przez ustawy państwa.

Artykuł 118²⁷

Funkcje administracyjne są przyznane gminom z wyłączeniem sytuacji, gdy dla zapewnienia ich jednolitego wykonywania zostaną udzielone prowincjom, miastom metropolitalnym, regionom i państwu, na podstawie zasady subsydiarności, dyferencjacji i proporcjonalności.

Gminy, prowincje i miasta metropolitalne dysponują własnymi funkcjami administracyjnymi oraz funkcjami udzielonymi przez ustawę państwową lub regionalną, stosownie do odpowiednich kompetencji.

Ustawa państwowa reguluje formy współpracy pomiędzy państwem i regionami w sprawach, o których mowa w art.117 ust. 2 lit. “b” i “h”, oraz nadto reguluje formy porozumienia i koordynacji w sferze ochrony dóbr kulturalnych.

Państwo, regiony, miasta metropolitalne, prowincje i gminy popierają niezależną inicjatywę obywateli, pojedynczych i stowarzyszonych, dla rozwijania aktywności na rzecz interesu powszechnego, w oparciu o zasadę subsydiarności.

Artykuł 119²⁸

Gminy, prowincje, miasta metropolitalne i regiony dysponują autonomią finansową w zakresie dochodów i wydatków.

Gminy, prowincje, miasta metropolitalne i regiony mają autonomiczne źródła dochodów. Ustalają i stosują podatki i dochody własne, w zgodzie z Konstytucją i według zasad koordynacji finansów publicznych i systemu podatkowego. Dysponują współudziałem w zysku z podatków skarbowych państwa odnoszących się do ich terytoriów.

Ustawa państwa tworzy fundusz wyrównawczy, bez ograniczeń w zakresie przeznaczenia, dla terytoriów, których mieszkańcy posiadają mniejszą zdolność podatkową.

Środki pochodzące ze źródeł, o których mowa w ustępach wcześniejszych, pozwalają gminom, prowincjom, miastom metropolitalnym i regionom na całkowite finansowanie zadań publicznych na nie nałożonych.

Dla pobudzenia rozwoju gospodarczego, spoistości i solidarności społecznej, dla usunięcia nierówności ekonomicznych i społecznych, dla popierania efektywnej realizacji praw osoby lub dla zapewnienia celów innych niż normalne wykonywanie funkcji, państwo przeznacza środki dodatkowe i podejmuje specjalne interwencje na rzecz określonych gmin, prowincji, miast metropolitalnych i regionów.

Gminy, prowincje, miasta metropolitalne i regiony posiadają własny majątek, przyznany według zasad ogólnych określonych przez ustawę państwa. Mogą podejmować zadłużenie jedynie dla finansowania wydatków inwestycyjnych. Wykluczone jest gwarantowanie przez państwo pożyczek w ramach takich kontraktów.

Artykuł 120²⁹

Region nie może ustalać ceł importowych lub eksportowych albo tranzytowych pomiędzy regionami ani wydawać aktów prawnych, które przeszkadzają w jakikolwiek sposób swobodnemu poruszaniu się osób i przemieszczaniu towarów między regionami, ani ograniczać wykonywania prawa do pracy w jakiejkolwiek części terytorium kraju.

Rząd może zastąpić organy regionów, miast metropolitalnych, prowincji i gmin w razie nierespektowania norm oraz umów międzynarodowych lub unormowań wspólnotowych albo w razie zaistnienia poważnego niebezpieczeństwa dla życia i dla porządku publicznego, albo też kiedy wymagają tego ochrona jednolitości prawnej albo jedności ekonomicznej, a w szczególności ochrona istotnego poziomu świadczeń w zakresie praw obywatelskich i socjalnych, niezależnie od terytorialnych granic władz lokalnych. Ustawa określa procedury gwarantujące, by kompetencje zastępcze były wykonywane w sposób respektujący zasadę subsydiarności i zasadę lojalnej współpracy.

Artykuł 121³⁰

Organami regionu są: rada regionalna, giunta (zarząd) i jej przewodniczący.

Rada regionalna sprawuje władzę ustawodawczą przyznaną regionowi i inne funkcje udzielone jemu przez Konstytucję i przez ustawy. Może przedstawiać izbom projekty ustaw.

Giunta regionalna [zarząd] jest organem wykonawczym regionu.

Przewodniczący giunty reprezentuje region; kieruje polityką giunty i jest za nią odpowiedzialny; promulguje ustawy i wydaje rozporządzenia regionalne; kieruje działalnością administracyjną przekazaną przez państwo regionowi, stosując się do wytycznych Rządu Republiki.

Artykuł 122³¹

System wyborczy oraz przypadki niewybieralności i niepołączalności urzędu przewodniczącego i innych członków giunty regionalnej a ponadto radnych regionalnych, są regulowane ustawą regionalną w granicach zasad podstawowych określonych przez ustawę Republiki, która określa także kadencję organów wybieralnych.

Nikt nie może jednocześnie wchodzić w skład rady albo giunty regionalnej i do jednej z izb parlamentu, do innej rady lub do innej giunty regionalnej, albo też do Parlamentu Europejskiego.

Rada wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i prezydium.

Radni regionalni nie mogą być pociągani do odpowiedzialności za wyrażane opinie ani za sposób głosowania w wykonywaniu swoich funkcji.

Przewodniczący giunty regionalnej jest wybierany w głosowaniu powszechnym i bezpośrednio, chyba że statut regionalny stanowi inaczej. Wybrany przewodniczący mianuje i odwołuje członków giunty.

Artykuł 123³²

Każdy region posiada statut, który w zgodzie z Konstytucją, określa jego formę rządu i podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania. Statut reguluje wykonywanie prawa inicjatywy i referendum w sprawie ustaw i zarządzeń administracyjnych regionu, jak również publikację ustaw i rozporządzeń regionalnych.

Statut jest uchwalany i zmieniany przez radę regionalną w drodze ustawy uchwalonej bezwzględną większością jej członków, w dwóch czytaniach następujących po sobie, z przerwą nie mniejszą niż dwa miesiące. Dla takiej ustawy nie jest wymagane poświadczenie ze strony Komisarza Rządu. Rząd Republiki może przedstawić wniosek o stwierdzenie zgodności z konstytucją statutów regionalnych przed Sądem Konstytucyjnym w ciągu trzydziestu dni od ich publikacji.

Statut jest poddawany pod referendum ludowe, jeśli w ciągu trzech miesięcy od jego publikacji zażąda tego 1/50 wyborców regionu lub 1/5 członków rady regionalnej. Statut poddany pod referendum nie zostaje promulgowany, jeśli nie zostanie zatwierdzony większością oddanych głosów ważnych.

W każdym regionie statut zawiera regulację prawną dotyczącą rady samorządów lokalnych, jako organu konsultacyjnego między regionem a organami lokalnymi.

Artykuł 124³³

Uchylony

Artykuł 125³⁴

W regionie są tworzone organy sądownictwa administracyjnego pierwszej instancji, zgodnie z porządkiem ustalonym przez ustawę Republiki. Mogą być tworzone wydziały z siedzibą znajdującą się poza stolicą regionu.

Artykuł 126³⁵

Umotywowanym dekretem Prezydenta Republiki postanawia się o rozwiązaniu rady regionalnej i złożeniu ze stanowiska przewodniczącego giunty, gdyby zostały podjęte akty sprzeczne z Konstytucją albo gdyby dokonano poważnych naruszeń ustawy. Rozwiązanie i złożenie z urzędu mogą być także postanowione przez wzgląd na bezpieczeństwo narodowe. Dekret jest podejmowany, po wysłuchaniu komisji deputowanych i senatorów utworzonej do spraw regionalnych, w sposób określony przez ustawę Republiki.

Rada regionalna może wyrazić wotum nieufności wobec przewodniczącego giunty poprzez złożenie umotywowanego wniosku, podpisanego przez co najmniej 1/5 swoich członków, i uchwalenie go w głosowaniu imiennym bezwzględną większością swoich członków. Wniosek nie może być poddany pod dyskusję przed upływem trzech dni od jego przedstawienia.

Uchwalenie wotum nieufności wobec przewodniczącego giunty wybranego w głosowaniu powszechnym i bezpośrednim, a nadto złożenie z urzędu, trwała przeszkoda w sprawowaniu urzędu, śmierć lub zrzeczenie się urzędu przez samego przewodniczącego pociągają za sobą dymisję giunty i rozwiązanie rady. Te same skutki następują po jednoczesnych dymisjach większości członków rady.

Artykuł 127³⁶

Jeśli Rząd uzna, że ustawa regionalna przekracza kompetencje regionu, może wystąpić z wnioskiem w kwestii jej zgodności z konstytucją do Sądu Konstytucyjnego w ciągu sześćdziesięciu dni od jej opublikowania.

Jeżeli region uzna, że ustawa lub akt mający moc ustawy państwa albo regionu narusza jego zakres kompetencji, może wystąpić z wnioskiem w kwestii jej zgodności z konstytucją do Sądu Konstytucyjnego w ciągu sześćdziesięciu dni od publikacji ustawy albo aktu mającego moc ustawy.

Artykuł 128

Uchylony³⁷

Artykuł 129

Uchylony³⁸

Artykuł 130

Uchylony³⁹

Artykuł 131⁴⁰

Tworzy się następujące regiony:

Piemont;

Valle d’Aosta;

Lombardia;

Trentino-Górna Adyga;

Veneto;

Friuli-Wenecja Julijska;

Liguria;

Emilia-Romania;

Toskania;

Umbria;

Marche;

Lazio;

Abruzzi;

Molise;

Kampania;

Puglia;

Basilicata;

Kalabria;

Sycylia;

Sardynia.

Artykuł 132⁴¹

W drodze ustawy konstytucyjnej, po wysłuchaniu rad regionalnych, można zarządzić połączenie istniejących regionów lub utworzenie nowych regionów posiadających co najmniej milion mieszkańców, gdy zażądają tego rady gminne reprezentujące co najmniej jedną trzecią część zainteresowanej ludności, a wniosek będzie zatwierdzony w referendum większością głosów tejże samej ludności.

Ustawą Republiki, uchwaloną za zgodą większości ludności jednej albo kilku zainteresowanych prowincji oraz jednej gminy albo kilku zainteresowanych gmin, wyrażoną w referendum oraz po wysłuchaniu rad regionalnych, można sprawić, by prowincje i gminy, które tego zażądają, zostały odłączone od jednego regionu i przyłączone do innego.

Artykuł 133

Zmiana okręgów prowincji i ustanowienie nowych prowincji w granicach jednego regionu dokonywane są ustawami Republiki z inicjatywy gmin, po wysłuchaniu opinii samego regionu.

Region, po wysłuchaniu opinii zainteresowanej ludności, może na mocy własnych ustaw utworzyć na własnym terytorium nowe gminy i zmieniać ich okręgi oraz nazwy.

²¹ Tytuł V Konstytucji Włoch został zmodyfikowany przez ustawę konstytucyjną z 18 października 2001 r., nr 3 (GU z 24 października 2001 r., nr 248).

²² Przepis zmieniony przez art.1 ustawy konstytucyjnej z 18 października 2001 r., nr 3 (GU z 24 października 2001 r., nr 248)

²³ Bywa, że dla odróżnienia, że chodzi o ustawę pochodzącą od parlamentu państwa nie zaś od rady regionalnej w postanowieniach konstytucji pojawia się, zwłaszcza w jej tytule V pojęcie “ustawy państwa” (la legge dello Stato). Twórcy konstytucji niestety zaciemniają nieco sprawy terminologiczne, posługując się w innym miejscu np. w art.126 ust. 1 in fine pojęciem jeszcze innym, tj. “ustawy Republiki” (le legge della Repubblica), notabene tożsamym z pojęciem “ustawy państwa”.

²⁴ Przepis uchylony przez art. 9 ust. 2 ustawy konstytucyjnej z 18 października 2001 r., nr 3 (GU z 24 października 2001 r., nr 248).

²⁵ Obecna treść tego przepisu ustalona została przez art. 2 ustawy konstytucyjnej wyżej cytowanej. Zob. też ustawę konstytucyjną z 26 lutego 1948 r., nr 2 (w kwestii Statutu Sycylii), ustawę konstytucyjną z 26 lutego 1948 r., nr 3 ( w kwestii Statutu Sardynii), ustawę konstytucyjną z 26 lutego 1948 r., nr 4 (w kwestii Statutu Valle d’Aosty), ustawę konstytucjną z 26 lutego 1948 r., nr 5 i dekret Prezydenta Republiki z 31 sierpnia 1972 r., nr 670 (w kwestii Statutu Trentino-Górnej Adygi), ustawę konstytucyjną z 31 stycznia 1963 r., nr 1 (w kwestii Statutu Friuli-Venezia Giulia). Zob. również ustawę konstytucyjną z 9 maja 1986 r., nr 1 zawierającą zmiany do art. 16 Statutu Sardynii (GU z 15 maja 1986 r., nr 111), ustawę konstytucyjną z 12 kwietnia 1989 r., nr 3 zawierającą zmiany i uzupełniania do ustawy konstytucyjnej z 23 lutego 1972 r., nr 1 dotyczącej kadencji sycylijskiego zgromadzenia regionalnego i rad regionalnych regionów posiadających statuty specjalne (GU z 14 kwietnia 1989 r., nr 87), a nadto ustawę konstytucyjną z 23 września 1993 r., nr 2 zawierającą zmiany i uzupełnienia do statutów specjalnych Valle d’Aosty, Sardynii, Friuli-Venezia Giulia oraz dla Trentino-Górnej Adygi (GU z 25 września 1993 r., nr 226).

²⁶ Przepis jest rezultatem zmiany przyjętej w art.3 ustawy konstytucyjnej z 18 października 2001 r., nr 3 (GU z 24 października 2001 r., nr 248).

²⁷ Przepis ten jest wynikiem zmiany przyjętej w art. 4 w/w ustawy konstytucyjnej.

²⁸ Przepis ten jest wynikiem zmiany przyjętej w art. 5 w/w ustawy konstytucyjnej.

²⁹ Przepis ten jest wynikiem zmiany przyjętej w art. 6 w/w ustawy konstytucyjnej.

³⁰ Przepis ten jest wynikiem zmiany przyjętej w ust. 2 i 4 w ustawie konstytucyjnej z 22 listopada 1999, nr 1 (GU z 22 grudnia 1999 r., nr 299).

³¹ Przepis ten jest wynikiem zmiany przyjętej w art. 2 ww. ustawie konstytucyjnej.

³² Przepis ten jest wynikiem zmian przyjętych w art.3 ww. ustawy konstytucyjnej oraz w art.7 ustawy konstytucyjnej z 18 października 2001 r. nr 3 , wyżej już powoływanej w przypisie 22.