III. PODSTAWOWE WOLNOŚCI I PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA

1. POSTANOWIENIA OGÓLNE

Artykuł 14

Obywatelom Republiki Chorwacji przysługują wszystkie prawa i wolności, niezależnie od rasy, koloru skóry, płci, języka, wyznania, przekonań politycznych lub innych, pochodzenia narodowego lub społecznego, stanu majątkowego, urodzenia, wykształcenia, pozycji społecznej i innych właściwości.

Wszyscy są równi wobec prawa.

Artykuł 15

W Republice Chorwacji przedstawiciele wszystkich jej narodów i mniejszości mają równe prawa.

Przedstawicielom wszystkich tych narodów i mniejszości gwarantuje się wolność deklarowania przynależności narodowej, posługiwania się swoim ojczystym językiem i alfabetem oraz autonomię kulturalną.

Artykuł 16

Wolności i prawa mogą być ograniczone tylko ustawą w celu ochrony wolności i praw innych ludzi, porządku prawnego, moralności publicznej i zdrowia.

Artykuł 17

Na okres stanu wojny albo stanu bezpośredniego zagrożenia niepodległości i jedności Republiki oraz w razie wielkich klęsk żywiołowych, poszczególne wolności i prawa zagwarantowane Konstytucją mogą zostać ograniczone. Rozstrzyga o tym Sabor Republiki Chorwacji większością dwóch trzecich głosów wszystkich deputowanych, a jeżeli Sabor nie może się zebrać, Prezydent Republiki.

Zakres ograniczeń musi odpowiadać charakterowi zagrożenia, a ograniczenia te nie mogą ustanawiać nierówności obywateli z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, wyznania, pochodzenia narodowego lub społecznego.

Nawet w przypadku bezpośredniego zagrożenia bytu państwowego nie wolno ograniczyć stosowania przepisów niniejszej Konstytucji dotyczących prawa do życia, zakazu stosowania tortur, okrutnego lub poniżającego traktowania bądź karania, nakazu ustawowego określenia czynów karalnych i kar oraz dotyczących wolności myśli, sumienia i wyznania.

Artykuł 18

Gwarantuje się prawo zaskarżania indywidualnych aktów prawnych wydawanych w pierwszej instancji w postępowaniu sądowym lub w postępowaniu przed innym właściwym organem państwowym.

Prawo to może zostać wyjątkowo wyłączone w przypadkach określonych ustawą, jeśli zapewniona zostaje inna ochrona prawna.

Artykuł 19

Indywidualne akty organów administracji państwowej i innych organów sprawujących władzę publiczną muszą opierać się na podstawie ustawowej.

Gwarantuje się sądową kontrolę zgodności z ustawą indywidualnych aktów, wydawanych przez władze administracyjne oraz inne organy sprawujące władzę publiczną.

Artykuł 20

Każdy, kto narusza postanowienia niniejszej Konstytucji dotyczące podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela ponosi osobistą odpowiedzialność i nie może powoływać się na polecenia władzy 6) .

2. WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE I POLITYCZNE

Artykuł 21

Każda istota ludzka ma prawo do życia.

W Republice Chorwacji nie istnieje kara śmierci.

Artykuł 22

Wolność i osobowość człowieka są nienaruszalne.

Nikogo nie wolno pozbawić wolności ani ograniczyć wolności, z wyjątkiem sytuacji przewidzianych ustawą i na podstawie decyzji sądu.

Artykuł 23

Nikogo nie można poddawać maltretowaniu w jakiejkolwiek formie ani też, wbrew jego woli, eksperymentom medycznym lub naukowym.

Zakazuje się ustanawiania pracy przymusowej oraz obowiązku pracy.

Artykuł 24

Nikt nie może być aresztowany albo zatrzymany bez pisemnego nakazu sądowego wydanego na podstawie ustawy. Nakaz ten musi być aresztowanemu odczytany i doręczony w momencie pozbawiania go wolności.

Policja może zatrzymać daną osobę bez nakazu sądowego, z obowiązkiem niezwłocznego doprowadzenia jej do sądu, jeśli co do tej osoby istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła ciężkie przestępstwo określone ustawą. Osoba zatrzymana musi być natychmiast, i w sposób dla niej zrozumiały, poinformowana o przyczynach zatrzymania i o przysługujących jej prawach przewidzianych ustawą.

Każdy aresztowany lub zatrzymany ma prawo zwrócić się do sądu, który niezwłocznie orzeka o zgodności z prawem pozbawienia wolności.

Artykuł 25

Każdy aresztowany i skazany podlega humanitarnemu traktowaniu szanującemu jego godność.

Każdy zatrzymany i oskarżony o przestępstwo ma prawo, w jak najkrótszym terminie określonym ustawą, stanąć przed sądem i w ustawowym terminie zostać skazanym albo uniewinnionym.

Tymczasowo aresztowanemu można za poręczeniem, przewidzianym ustawą, zezwolić na odpowiadanie z wolnej stopy.

Każdy, kto został bezprawnie pozbawiony wolności albo bezprawnie skazany, ma prawo do odszkodowania i publicznego przeproszenia, zgodnie z ustawą.

Artykuł 26

Wszyscy obywatele i cudzoziemcy są równi przed sądami oraz organami państwowymi i innymi organami sprawującymi funkcje publiczne.

Artykuł 27

Adwokatura jako samodzielna i niezależna służba zapewnia obywatelom pomoc prawną, zgodnie z ustawą.

Artykuł 28

Każdego uważa się za niewinnego i nikogo nie wolno uważać za winnego przestępstwa, dopóki sąd prawomocnym wyrokiem nie stwierdzi jego winy.

Artykuł 29

Każdemu podejrzanemu albo oskarżonemu o przestępstwo przysługuje prawo do:

- sprawiedliwego procesu przed właściwym sądem określonym ustawą;

- poinformowania go w jak najkrótszym terminie o przyczynach wniesionego przeciwko niemu oskarżenia oraz o obciążających go dowodach;

- obrońcy i nieskrępowanych z nim kontaktów, o czym powinien być poinformowany;

- osobistej obecności na procesie sądowym, o ile sąd dysponuje taką możliwością, oraz do obrony prowadzonej osobiście albo przy pomocy wybranego przez siebie obrońcy.

Podejrzanego i oskarżonego nie wolno zmuszać, aby świadczył przeciwko sobie, albo aby przyznał się do winy.

Dowody uzyskane w sposób sprzeczny z prawem nie mogą być wykorzystane w postępowaniu sądowym.

Artykuł 30

Wyrok skazujący za ciężkie i szczególnie niegodne przestępstwo może, zgodnie z ustawą, skutkować utratą na czas określony niektórych praw niezbędnych do wykonywania określonych czynności albo zakazem uzyskiwania przez określony czas takich praw, jeżeli wymaga tego ochrona porządku prawnego.

Artykuł 31

Nikt nie może być ukarany za czyn, który przed popełnieniem nie był uznany za przestępstwo przez ustawę albo przez prawo międzynarodowe, nie może też być orzeczona kara, która nie była przewidziana ustawą. Jeśli po popełnieniu przestępstwa zacznie obowiązywać ustawa przewidująca łagodniejszy wymiar kary, orzeka się karę łagodniejszą.

Nikt nie może być ponownie sądzony za czyn, za który już był osądzony i co do którego został wydany prawomocny wyrok sądowy.

Nie można ponownie wszcząć postępowania karnego w stosunku do osoby, która została uniewinniona prawomocnym wyrokiem.

Artykuł 32

Każdy, kto legalnie przebywa na terytorium Republiki Chorwacji ma prawo do swobodnego poruszania się i swobodnego wyboru miejsca pobytu.

Każdy obywatel Republiki ma prawo w każdym czasie opuścić terytorium państwa i osiedlić się na stałe lub tymczasowo zagranicą bądź też powrócić do ojczyzny w każdym czasie.

Prawo do swobodnego poruszania się na obszarze Republiki, prawo przybycia do niej i prawo jej opuszczenia, może być wyjątkowo ograniczone ustawą, jeżeli jest to konieczne dla ochrony porządku prawnego albo zdrowia, praw i wolności innych osób.

Artykuł 33

Obywatel obcego państwa i osoba nie posiadająca żadnego obywatelstwa mogą otrzymać azyl w Republice Chorwacji, chyba że są ścigane za popełnienie przestępstwa nie mającego politycznego charakteru albo za działalność sprzeczną z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego.

Cudzoziemiec, który legalnie przebywa na terytorium Republiki Chorwacji nie może zostać wydalony ani wydany innemu państwu, chyba że następuje to w wykonaniu postanowienia zapadłego w zgodzie z umową międzynarodową i ustawą.

Artykuł 34

Mieszkanie jest nienaruszalne.

Przeszukanie mieszkania albo innego pomieszczenia może nastąpić tylko na podstawie nakazu sądowego wydanego w formie pisemnej, zawierającego uzasadnienie i opartego na podstawie ustawowej.

Mieszkaniec ma prawo, osobiście lub za pośrednictwem swojego przedstawiciela, być obecny przy przeszukaniu mieszkania albo innego pomieszczenia, obowiązkowo w obecności dwóch świadków.

Przy dochowaniu warunków określonych ustawą, organ porządku publicznego może bez nakazu sądowego lub bez zgody właściciela mieszkania albo lokatora wejść do mieszkania lub innego pomieszczenia i dokonać przeszukania bez obecności świadków, jeśli jest to niezbędne dla wykonania nakazu aresztowania bądź dla schwytania sprawcy przestępstwa, lub też dla usunięcia poważnego zagrożenia życia i zdrowia ludzi albo zniszczenia znacznego majątku.

Przeszukanie w celu znalezienia lub zabezpieczenia dowodów, co do których istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo, że znajdują się w mieszkaniu sprawcy czynu karalnego, może być przeprowadzone tylko w obecności świadka.

Artykuł 35

Każdemu obywatelowi gwarantuje się poszanowanie i prawną ochronę jego życia osobistego i rodzinnego, jego godności, reputacji i honoru.

Artykuł 36

Gwarantuje się i uznaje za nienaruszalne wolność i tajność korespondencji, jak również wszelkich innych form komunikowania się.

Tylko ustawą można wprowadzić ograniczenia konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Republiki albo dla umożliwienia przeprowadzenia postępowania karnego.

Każdemu gwarantuje się bezpieczeństwo i tajność danych osobowych. Gromadzenie, opracowywanie i wykorzystywanie danych osobowych bez zgody zainteresowanego jest dopuszczalne tylko na warunkach określonych ustawą.

Ustawa określa ochronę danych oraz sprawowanie nadzoru nad działalnością systemów informatycznych w Republice.

Zakazuje się wykorzystywania danych osobowych niezgodnie z celem, dla którego zostały zgromadzone.

Artykuł 38

Gwarantuje się wolność poglądów i wyrażania myśli.

Wolność wyrażania myśli obejmuje w szczególności wolność prasy i innych środków przekazu informacji, wolność słowa, wolność wystąpień publicznych i wolność zakładania wszelkich instytucji publicznego informowania.

Cenzura jest zakazana. Dziennikarze mają prawo do swobodnego informowania oraz swobodnego dostępu do informacji.

Każdemu, czyje prawa konstytucyjne zostały naruszone na skutek publikacji, gwarantuje się prawo do sprostowania.

Artykuł 39

Zakazane i podlegające karze jest wzywanie do wojny albo podżeganie do niej w jakiejkolwiek formie, wzywanie albo podżeganie do użycia przemocy, do nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej albo do wszelkiej innej nietolerancji.

Artykuł 40

Gwarantuje się wolność sumienia i wyznania oraz swobodnego, publicznego wyznawania religii albo innych przekonań.

Artykuł 41

Wszystkie wspólnoty religijne są równe wobec prawa i oddzielone od państwa.

Wspólnoty religijne mogą, zgodnie z ustawą, publicznie sprawować obrzędy religijne, zakładać szkoły, zakłady nauczania oraz inne placówki, powoływać instytucje socjalne i charytatywne oraz nimi zarządzać, zaś w swojej działalności korzystają z ochrony i pomocy państwa.

Artykuł 42

Wszystkim obywatelom przyznaje się prawo do pokojowego gromadzenia się i do publicznego protestu.

Artykuł 43

Gwarantuje się obywatelom wolność zrzeszania się w celu obrony ich interesów lub dla realizacji ich praw socjalnych, gospodarczych, politycznych, narodowych, kulturalnych albo też innych celów lub przekonań. W tym celu obywatele mogą swobodnie tworzyć partie polityczne, związki zawodowe i inne zrzeszenia, wstępować do nich i występować.

Wolność zrzeszania się jest ograniczona zakazem zagrożenia przemocą demokratycznego porządku konstytucyjnego, bądź też niepodległości, jedności i terytorialnej integralności Republiki.

Artykuł 44

Każdemu obywatelowi Republiki przysługuje, na takich samych warunkach, prawo uczestniczenia w życiu publicznym oraz prawo dostępu do służby publicznej.

Artykuł 45

Wszyscy obywatele Republiki, którzy ukończyli 18 lat posiadają powszechne i równe prawa wyborcze. Prawa wyborcze realizowane są przez bezpośrednie i tajne głosowanie.

W wyborach do Saboru oraz w wyborach Prezydenta Republiki zapewnia się korzystanie z praw wyborczych również tym obywatelom, którzy w czasie wyborów znajdują się poza granicami Republiki poprzez umożliwienie im głosowania w państwach pobytu albo w inny sposób określony w ustawie.

Artykuł 46

Każdy obywatel ma prawo składać petycje i skargi oraz przedkładać wnioski organom państwowym i innym organom publicznym oraz uzyskiwać na nie odpowiedzi.

Artykuł 47

Obowiązek służby wojskowej oraz obrona Republiki są powinnością wszystkich zdolnych do tego obywateli.

Dopuszcza się argumenty sumienia wobec tych osób, które z powodów swoich zasad religijnych albo moralnych nie są gotowe do spełnienia obowiązku wojskowego w siłach zbrojnych. Osoby takie są obowiązane spełnić inne powinności określone ustawą.

3. PRAWA GOSPODARCZE, SOCJALNE I KULTURALNE

Artykuł 48

Gwarantuje się prawo własności.

Własność zobowiązuje. Podmiot prawa własności oraz korzystający z tego prawa są zobowiązani przyczyniać się do wspólnego dobra.

Osoba zagraniczna może uzyskać prawo własności na warunkach określonych ustawą.

Gwarantuje się prawo dziedziczenia.

Artykuł 49

Wolny rynek i swoboda działalności gospodarczej 7) stanowią fundamenty ustroju gospodarczego Republiki.

Państwo zapewnia wszystkim przedsiębiorcom jednakową pozycję prawną na rynku. Monopole są zakazane.

Republika popiera wzrost gospodarczy i dobrobyt socjalny obywateli oraz stara się o rozwój ekonomiczny wszystkich części kraju.

Prawa z tytułu wkładów kapitałowych nie mogą być ograniczone ustawą ani innymi aktami prawnymi.

Zagranicznemu inwestorowi gwarantuje się swobodny transfer zysku i zainwestowanego kapitału.

Artykuł 50

W interesie Republiki można ograniczyć własność lub jej pozbawić za zwrotem wartości rynkowej.

Swoboda działalności gospodarczej oraz prawo własności mogą zostać w drodze ustawy wyjątkowo ograniczone na rzecz ochrony interesów i bezpieczeństwa Republiki, ochrony przyrody i środowiska naturalnego oraz zdrowia ludzi.

Artykuł 51

Każdy jest obowiązany uczestniczyć w ponoszeniu wydatków publicznych stosownie do swoich możliwości materialnych.

System podatkowy opiera się na zasadach równości i sprawiedliwości.

Artykuł 52

Morze, wybrzeże morskie oraz wyspy, wody wewnętrzne, przestrzeń powietrzna, jak również zasoby mineralne i inne bogactwa naturalne, a także ziemia, lasy, świat roślin i zwierząt, nieruchomości oraz obiekty o szczególnym znaczeniu kulturalnym, historycznym, gospodarczym i ekologicznym, co do których ustawa przewiduje, że posiadają znaczenie dla Republiki, są pod jej szczególną ochroną.

Ustawa określa sposób używania i wykorzystywania dóbr, mających znaczenie dla Republiki, przez ich właścicieli i osoby uprawnione oraz odszkodowania za wynikłe ograniczenia.

Artykuł 53

Narodowy Bank Chorwacji jest centralnym bankiem Republiki Chorwacji.

Narodowy Bank Chorwacji, w ramach swoich uprawnień i obowiązków, ponosi odpowiedzialność za stabilność waluty oraz za ogólną wypłacalność wewnętrzną i wobec zagranicy.

Narodowy Bank Chorwacji jest w swojej działalności samodzielny i odpowiada przed Saborem Republiki Chorwacji. Zysk uzyskany w wyniku działalności Narodowego Banku Chorwacji zasila budżet państwa.

Pozycję Narodowego Banku Chorwacji określa ustawa.

Artykuł 54

Każdy ma prawo do pracy i wolność pracy.

Każdy swobodnie wybiera sobie zawód oraz zatrudnienie; dla każdego na jednakowych warunkach dostępne jest każde miejsce pracy i stanowisko.

Artykuł 55

Każdy zatrudniony ma prawo do wynagrodzenia, za które sobie i rodzinie może zapewnić swobodne i godne życie.

Maksymalny czas pracy określa ustawa.

Każdy zatrudniony ma prawo do cotygodniowego odpoczynku i do płatnego corocznego urlopu, a praw tych nie może się zrzec.

Zatrudnieni mogą uczestniczyć, zgodnie z ustawą, w procesach decyzyjnych w przedsiębiorstwie.

Artykuł 56

Ustawy i układy zbiorowe określają prawa zatrudnionych oraz ich rodzin do bezpieczeństwa socjalnego i ubezpieczeń społecznych.

Ustawa określa uprawnienia związane z porodem, macierzyństwem i wychowywaniem dzieci.

Artykuł 57

Osobom chorym, niedołężnym oraz innym obywatelom, którzy z powodu bezrobocia albo niezdolności do pracy pozbawieni są środków do życia, Republika zapewnia prawo do pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Szczególną troską Republika otacza inwalidów i stara się włączać ich w życie społeczeństwa.

Nie można zakazywać przyjmowania humanitarnej pomocy zagranicznej.

Artykuł 58

Każdemu obywatelowi gwarantuje się prawo do ochrony zdrowia.

Artykuł 59

Wszyscy pracownicy i pracodawcy w celu ochrony ich ekonomicznych i socjalnych interesów mają prawo zakładać związki 8) , swobodnie do nich wstępować lub z nich występować.

Związki zawodowe mogą tworzyć zrzeszenia oraz przystępować do międzynarodowych organizacji związków zawodowych.

Ustawa może ograniczyć tworzenie związków zawodowych w siłach zbrojnych i organach bezpieczeństwa.

Artykuł 60

Gwarantuje się prawo do strajku.

Ustawa może ograniczyć prawo do strajku w siłach zbrojnych, organach bezpieczeństwa, administracji państwowej i w służbach publicznych.

Artykuł 61

Rodzina znajduje się pod szczególną ochroną Republiki.

Małżeństwo oraz stosunki prawne w małżeństwie, konkubinacie oraz w rodzinie określa ustawa.

Artykuł 62

Republika chroni macierzyństwo, dzieci oraz młodzież i kształtuje warunki socjalne, kulturalne, wychowawcze, materialne i inne służące urzeczywistnieniu prawa do godnego życia.

Artykuł 63

Rodzice mają obowiązek wychowywać dzieci, troszczyć się o ich utrzymanie i kształcenie, mają też prawo i wolność samodzielnego decydowania o wychowaniu swoich dzieci.

Rodzice odpowiadają za zapewnienie dzieciom prawa do pełnego i harmonijnego rozwoju ich osobowości.

Dzieciom upośledzonym umysłowo i fizycznie, a także socjalnie zaniedbanym przysługuje prawo do szczególnej opieki, kształcenia i troski.

Dzieci obowiązane są opiekować się starymi i niedołężnymi rodzicami.

Republika poświęca szczególną troskę nieletnim, pozbawionym rodziców oraz porzuconym przez rodziców.

Artykuł 64

Wszyscy są obowiązani chronić dzieci oraz osoby niedołężne.

Nie można zatrudniać dzieci przed osiągnięciem wieku przewidzianego w ustawie, nie można zmuszać dzieci do pracy, która wywiera szkodliwy wpływ na ich zdrowie lub moralność, nie wolno też zezwalać dzieciom na taką pracę.

Młodzież, matki i inwalidzi mają prawo do szczególnej ochrony pracy.

Artykuł 65

Wykształcenie podstawowe jest obowiązkowe i bezpłatne.

Wykształcenie średnie i wyższe jest dostępne dla każdego na jednakowych warunkach, zgodnie z uzdolnieniami.

Artykuł 66

Obywatele mogą zakładać prywatne szkoły i zakłady nauczania na warunkach określonych w ustawie.

Artykuł 67

Gwarantuje się autonomię uniwersytetów.

Uniwersytet samodzielnie decyduje o swojej organizacji i działalności, zgodnie z ustawą.

Artykuł 68

Gwarantuje się wolność twórczości naukowej, kulturalnej i artystycznej.

Republika inspiruje i wspomaga rozwój nauki, kultury i sztuki.

Republika chroni dobra nauki, kultury i sztuki jako duchowe skarby narodu.

Gwarantuje się ochronę praw niematerialnych 9) i materialnych wynikających z twórczości naukowej, kulturalnej, artystycznej, intelektualnej i innej.

Republika inspiruje i wspomaga rozwój kultury fizycznej i sportu.

Artykuł 69

Każdy ma prawo do zdrowego życia.

Republika zapewnia obywatelowi prawo do zdrowego środowiska.

Obywatele, organy państwowe, publiczne i gospodarcze oraz zrzeszenia są obowiązane, zgodnie z ich uprawnieniami i w ramach swojej działalności, poświęcać szczególną uwagę ochronie zdrowia ludzi, ochronie przyrody i środowiska człowieka.


6) W oryginale: "viših naloga", dosłownie: polecenia odgórne (przyp. tłum.).

7) W oryginale: "poduzetnicka sloboda", dosłownie: swobodna przedsiębiorczość (przyp. tłum.).

8) W oryginale: "sindikat", oznacza zarówno związki zawodowe, jak i organizacje pracodawców lub właścicieli (przyp. tłum.).

9) W oryginale: "moralna...prava", dosłownie: prawa moralne (przyp. tłum.).