Konstytucja Republiki Estońskiej
Rozdział II
PODSTAWOWE PRAWA, WOLNOŚCI I OBOWIĄZKI
§ 8
Każde dziecko, którego jeden z rodziców jest obywatelem Estonii, ma prawo do obywatelstwa Estonii z mocy urodzenia.
Każdy, kto będąc niepełnoletnim utracił obywatelstwo Estonii, ma prawo do jego przywrócenia.
Nikt nie może zostać pozbawiony obywatelstwa Estonii nabytego przez urodzenie.
Nikt nie może zostać pozbawiony obywatelstwa Estonii z powodu przekonań.
Warunki i tryb uzyskiwania, pozbawienia i przywrócenia obywatelstwa Estonii określa ustawa o obywatelstwie.
§ 9
Wymienione w Konstytucji prawa, wolności i obowiązki wszystkich i każdego przysługują zarówno obywatelom Estonii, jak i obywatelom innych państw oraz bezpaństwowcom przebywającym w Estonii.
Wymienione w Konstytucji prawa, wolności i obowiązki odnoszą się do osób prawnych, o ile jest to zgodne z ogólnymi celami osób prawnych oraz z istotą tych praw, wolności i obowiązków.
§ 10
Wymienione w niniejszym rozdziale prawa, wolności i obowiązki nie wykluczają innych praw, wolności i obowiązków, które wynikają z sensu Konstytucji, są z nią zgodne i odpowiadają zasadom godności człowieka oraz społeczeństwa opartego na zasadach sprawiedliwości społecznej, demokracji i państwa prawnego.
§ 11
Prawa i wolności można ograniczyć tylko zgodnie z Konstytucją. Ograniczenia takie muszą być konieczne w społeczeństwie demokratycznym, lecz nie mogą naruszać istoty ograniczanych praw i wolności.
§ 12
Wszyscy są równi wobec prawa. Nikogo nie można dyskryminować ze względu na narodowość, rasę, kolor skóry, płeć, język, pochodzenie, wiarę, polityczne i inne przekonania, a także ze względu na stan majątkowy i pozycję społeczną lub z innych powodów.
Podżeganie do narodowej, rasowej, religijnej lub politycznej nienawiści, przemocy i dyskryminacji jest zabronione przez prawo i karalne. Również zabronione przez prawo i karalne jest podżeganie do nienawiści, przemocy i dyskryminacji między warstwami społecznymi.
§ 13
Każdy ma prawo do ochrony przez państwo i prawo. Państwo Estońskie chroni także swoich obywateli w innych państwach.
Prawo chroni każdego przed samowolą władzy państwowej.
§ 14
Zagwarantowanie praw i wolności jest obowiązkiem władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej oraz samorządów lokalnych.
§ 15
Każdy ma prawo zwrócić się do sądu w przypadku naruszenia jego praw i wolności. Każdy, którego sprawa jest rozpatrywana przez sąd, może domagać się uznania za sprzeczną z Konstytucją dowolnej ustawy, innego aktu prawnego lub działań istotnych dla sprawy.
Sądy kierują się Konstytucją i uznają za niezgodne z Konstytucją ustawę, inny akt prawny lub działanie, które naruszają określone w Konstytucji prawa i wolności lub w inny sposób są sprzeczne z Konstytucją.
§ 16
Każdy ma prawo do życia. Prawo to jest chronione przez ustawę. Nikogo nie można pozbawić życia w sposób arbitralny.
§ 17
Zakazuje się zniesławiania czyjegokolwiek honoru bądź dobrego imienia.
§ 18
Nikogo nie wolno torturować bądź poddawać okrutnemu albo poniżającemu godność traktowaniu ani karaniu.
Nikogo nie wolno, wbrew jego woli, poddawać eksperymentom medycznym bądź naukowym.
§ 19
Każdy ma prawo do swobodnej samorealizacji.
Każdy, korzystając z przysługujących mu praw i wolności oraz wypełniając swe obowiązki, musi szanować i uwzględniać prawa i wolności innych i przestrzegać ustaw.
§ 20
Każdy ma prawo do wolności i nietykalności osobistej.
Pozbawienie wolności dopuszczalne jest tylko na podstawie i w trybie określonym w ustawie:
1) w celu wykonania sądowego wyroku skazującego lub aresztu zarządzonego przez sąd;
2) w przypadku niewykonania orzeczenia sądowego lub dla spełnienia określonego w ustawie obowiązku;
3) w celu zapobieżenia przestępstwu lub administracyjnemu naruszenia prawa, w celu doprowadzenia podejrzanego o takie naruszenie prawa do właściwego organu państwowego lub w celu zapobieżenia jego próbie ucieczki;
4) w celu ustalenia nadzoru nad niepełnoletnim lub w celu doprowadzenia go do właściwego organu państwowego, po to by podjąć decyzję o wprowadzeniu takiego nadzoru;
5) w celu zatrzymania chorego na chorobę zakaźną, umysłowo chorego, alkoholika lub narkomana, jeżeli osoba ta stanowi zagrożenie dla siebie lub dla otoczenia;
6) w celu zapobieżenia nielegalnemu osiedlaniu się w Estonii lub w celu deportacji z Estonii lub ekstradycji do innego państwa.
Nikogo nie można pozbawić wolności wyłącznie z powodu, iż nie jest on w stanie wypełnić zobowiązania wynikającego z umowy.
§ 21
Każdy, kto został pozbawiony wolności, musi zostać niezwłocznie poinformowany, w zrozumiałym dla niego języku i w zrozumiały dla niego sposób o przyczynie pozbawienia wolności, o jego uprawnieniach, a także mieć możliwość powiadomienia najbliższych o pozbawieniu wolności. Podejrzanemu o popełnienie przestępstwa daje się także niezwłocznie możliwość wyboru obrońcy i spotkania się z nim. Prawo podejrzanego o przestępstwo do zawiadomienia swoich najbliższych o pozbawieniu go wolności może być ograniczone tylko w przypadkach i trybie określonym w ustawie, w celu zapobieżenia przestępstwu lub dla ujawnienia prawdy w postępowaniu karnym.
Nikt nie może przebywać w areszcie dłużej niż 48 godzin bez odpowiedniego postanowienia sądowego. O postanowieniu sądu aresztowany zostaje poinformowany niezwłocznie w zrozumiałym dla niego języku i w zrozumiały dla niego sposób.
§ 22
Nikogo nie wolno uważać za winnego popełnienia przestępstwa, dopóki nie uprawomocnił się orzekający winę wyrok sądu wobec niego.
Nikt nie jest zobowiązany dowodzić swojej niewinności w postępowaniu karnym.
Nikogo nie wolno zmuszać do świadczenia przeciwko sobie ani przeciwko swoim najbliższym.
§ 23
Nikogo nie wolno karać za czyn, jeżeli czyn ten nie był uznany za przestępstwo ustawą, która obowiązywała w chwili jego popełnienia.
Nikt nie może być skazany na karę cięższą niż ta, jaką można byłoby mu wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa. Jeżeli ustawa późniejsza określa karę lżejszą, stosuje się karę lżejszą.
Nikt nie może być sądzony ani karany po raz drugi za czyn, za który został zgodnie z prawem skazany lub uniewinniony.
§ 24
Nikogo nie można, wbrew jego woli, przenieść spod jurysdykcji sądu ustanowionego wobec niego przez ustawę.
Każdy ma prawo być obecny podczas swojego procesu sądowego.
Rozprawy sądowe są jawne. Sąd może, w przypadkach i w trybie określonym w ustawie, postanowić o częściowym lub całkowitym uchyleniu jawności rozprawy dla ochrony tajemnicy państwowej lub handlowej, moralności lub życia prywatnego albo rodzinnego człowieka, lub jeżeli tego wymagają interesy niepełnoletniego, poszkodowanego albo dobro wymiaru sprawiedliwości.
Wyroki sądowe ogłasza się publicznie, z wyjątkiem przypadków gdy interesy niepełnoletniego, współmałżonka lub poszkodowanego wymagają inaczej.
Każdy ma prawo zaskarżyć wyrok w swojej sprawie do sądu wyższej instancji w trybie określonym w ustawie.
§ 25
Każdy ma prawo do odszkodowania za straty moralne i materialne spowodowane przez osobę działającą sprzecznie z prawem.
§ 26
Każdy ma prawo do nienaruszalności życia rodzinnego i prywatnego. Urzędy państwowe, samorządy lokalne i ich funkcjonariusze nie mogą ingerować w życie rodzinne lub prywatne kogokolwiek, z wyjątkiem przypadków i w trybie określonym w ustawie dla ochrony zdrowia, moralności, porządku publicznego lub w obronie praw i wolności innych, zapobieżenia przestępstwu lub ujęciu przestępcy.
§ 27
Rodzina jako podstawa przetrwania i wzrostu narodu i jako podstawa społeczeństwa jest pod ochroną państwa.
Współmałżonkowie mają równe prawa.
Rodzice mają prawo i obowiązek wychowywać swoje dzieci i troszczyć się o nie.
Ochrona rodziców i dzieci jest określona w ustawie.
Rodzina ma obowiązek troszczyć się o swoich członków potrzebujących pomocy.
§ 28
Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
Obywatel Estonii ma prawo do pomocy państwa w razie starości, niezdolności do pracy, utraty żywiciela lub ubóstwa. Rodzaje pomocy, zakres i warunki oraz tryb jej otrzymywania określa ustawa. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, to prawo takie przysługuje na równi z obywatelami Estonii także obywatelom innych państw i bezpaństwowcom przebywającym w Estonii.
Państwo wspiera dobrowolną i samorządową opiekę socjalną.
Rodziny wielodzietne i osoby niepełnosprawne są pod szczególną opieką państwa i samorządów lokalnych.
§ 29
Obywatele Estonii mają prawo swobodnego wyboru sfery działania, zawodu i miejsca pracy. Ustawa może określać warunki i tryb korzystania z tego prawa. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, to prawo takie przysługuje na równi z obywatelami Estonii także obywatelom innych państw i bezpaństwowcom przebywającym w Estonii.
Nikogo nie można zmusić wbrew jego woli do pracy lub służby, z wyjątkiem służby wojskowej lub zastępczej, pracy przy ograniczaniu rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, w wypadku klęski żywiołowej lub katastrofy, a także pracy, którą na podstawie i w trybie ustawy musi wykonywać skazany przez sąd.
Państwo organizuje kształcenie zawodowe i pomaga szukającym w znalezieniu pracy.
Warunki pracy są pod kontrolą państwa.
Przynależność do zrzeszeń i związków pracowników i pracodawców jest dobrowolna. Zrzeszenia i związki pracowników i pracodawców mogą bronić swoich praw i interesów wszelkimi środkami, które nie są zabronione przez prawo. Warunki i tryb korzystania z prawa do strajku określa ustawa.
Tryb rozstrzygania sporów zbiorowych określa ustawa.
§ 30
Na stanowiska w urzędach państwowych i w samorządach lokalnych powołuje się obywateli Estonii na podstawie procedur określonych w ustawie. Zgodnie z ustawą stanowiska te w wyjątkowych przypadkach mogą być obsadzane również przez obywateli innych państw i bezpaństwowców.
Ustawa może ograniczyć prawo niektórych urzędników państwowych do zajmowania się działalnością komercyjną, udziału w spółkach (§ 31) oraz prawo przynależności do partii politycznych i niektórych rodzajów zrzeszeń niekomercyjnych (§ 48).
§ 31
Obywatele Estonii mają prawo do przedsiębiorczości i zrzeszać się w struktury komercyjne. Ustawa może określić warunki i tryb korzystania z tego prawa. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, to prawo takie przysługuje na równi z obywatelami Estonii także obywatelom innych państw i bezpaństwowcom przebywającym w Estonii.
§ 32
Własność jest nienaruszalna i podlega ochronie. Pozbawienie własności bez zgody właściciela jest dopuszczalne tylko w przypadkach i w trybie określonym w ustawie na potrzeby publiczne oraz za sprawiedliwym i natychmiastowym odszkodowaniem. Każdy, kogo majątek został bez jego zgody poddany wywłaszczeniu, ma prawo zwrócić się do sądu i zakwestionować wywłaszczenie majątku, jak też charakter lub wysokość odszkodowania.
Każdy ma prawo do swobodnego posiadania, korzystania i rozporządzania swoją własnością. Ograniczenia określa ustawa. Z własności nie wolno korzystać sprzecznie z interesem ogólnym.
Ustawa może w interesie ogólnym określić rodzaje majątku, który w Estonii mogą nabywać na własność tylko obywatele estońscy, niektóre osoby prawne, samorządy lokalne lub państwo estońskie.
Gwarantuje się prawo dziedziczenia.
§ 33
Mieszkanie jest nienaruszalne. Nie wolno wkroczyć siłą do prywatnego domu, posiadłości lub miejsca pracy, ani przeprowadzać tam rewizji, z wyjątkiem przypadków i w trybie określonym w ustawie dla ochrony porządku publicznego, zdrowia lub praw i wolności innych, dla zapobieżenia przestępstwu, zatrzymania przestępcy lub ujawnienia prawdy w trakcie postępowania karnego.
§ 34
Każdy, kto przebywa legalnie w Estonii, ma prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania. Prawo swobodnego poruszania się, w określonych w ustawie przypadkach i trybie, może być ograniczone w celu obrony praw i wolności innych, w interesie obronności państwa, w wypadku klęski żywiołowej lub katastrofy, w celu zapobieżenia rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, ochrony środowiska naturalnego, dla zapewnienia nadzoru nad nieletnim lub umysłowo chorym i dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego.
§ 35
Każdy ma prawo opuścić Estonię. Prawo to może być, w określonych w ustawie przypadkach i trybie, ograniczone w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania sądowego i wyjaśniającego oraz dla wykonania orzeczenia sądowego.
§ 36
Żaden obywatel estoński nie może zostać wydalony z Estonii ani pozbawiony możliwości osiedlenia się w Estonii.
Żaden obywatel Estonii nie może być wydany obcemu państwu, poza przypadkami przewidzianymi umowami międzynarodowymi, w trybie określonym odpowiednią umową i ustawą. O wydaniu decyduje Rząd Republiki. Każdy, kto podlega wydaniu, ma prawo zaskarżyć tę decyzję w sądzie Estonii.
Każdy Estończyk ma prawo osiedlić się w Estonii.
§ 37
Każdy ma prawo do nauki. Nauka dzieci w wieku szkolnym, w granicach określonych w ustawie, jest obowiązkowa i bezpłatna w państwowych i samorządowych szkołach ogólnokształcących.
Dla udostępnienia nauki państwo i samorządy utrzymują wystarczającą liczbę instytucji szkolnych. W trybie określonym w ustawie, zezwala się także na tworzenie i prowadzenie innych instytucji szkolnych, w tym również szkół prywatnych.
Przy wyborze kierunku kształcenia dzieci decydujące słowo przysługuje rodzicom.
Każdy ma prawo do nauki w języku estońskim. Język nauczania w instytucji szkolnej dla mniejszości narodowych wybiera ta instytucja.
Państwo nadzoruje organizację nauczania.
§ 38
Nauka i sztuka oraz ich nauczanie jest swobodne.
Uniwersytetom i zakładom naukowym przysługuje autonomia w granicach określonych w ustawie.
§ 39
Autorowi przysługuje niezbywalne prawo do swego dzieła. Państwo chroni prawa własności intelektualnej.
§ 40
Każdy ma prawo do wolności sumienia, wiary i myśli.
Przynależność do kościołów i wspólnot religijnych jest dobrowolna. Kościół państwowy nie istnieje.
Każdy ma prawo, zarówno sam jak i z innymi, publicznie lub prywatnie, odprawiać obrzędy religijne, jeżeli nie powoduje to uszczerbku dla porządku publicznego, zdrowia bądź moralności.
§ 41
Każdy ma prawo pozostać wiernym swoim poglądom i przekonaniom. Nikogo nie wolno zmuszać do ich zmiany.
Przekonania człowieka nie mogą usprawiedliwiać naruszania prawa.
Nikogo nie można pociągnąć do odpowiedzialności prawnej z powodu jego przekonań.
§ 42
Urzędy państwowe, samorządy lokalne i osoby urzędowe nie mogą wbrew woli obywatela Estonii gromadzić bądź przechowywać danych o jego przekonaniach.
§ 43
Każdy ma prawo do zachowania w tajemnicy wiadomości przekazywanych przez niego lub jemu pocztą, telegraficznie, telefonicznie lub innym powszechnie używanym sposobem. Wyjątki stanowią nakazy sądowe w celu zapobieżenia przestępstwu lub ujawnienia prawdy w trakcie postępowania karnego w przypadkach i trybie określonym w ustawie.
§ 44
Każdy ma prawo swobodnie otrzymywać informacje rozpowszechniane do ogólnego użytkowania.
Wszystkie urzędy państwowe, samorządy lokalne i osoby urzędowe są zobowiązane, w trybie określonym w ustawie, udzielić obywatelowi Estonii na jego żądanie informacji o swojej działalności, z wyjątkiem danych, których udostępnienie jest zabronione przez ustawę, a także danych przeznaczonych wyłącznie do użytku wewnętrznego urzędów.
Obywatel Estonii ma prawo, w trybie określonym w ustawie, do zapoznania się z dotyczącymi go danymi, które są przechowywane w instytucjach państwowych i samorządach lokalnych, a także w państwowych i lokalnych archiwach. Na podstawie ustawy prawo takie może być ograniczone w celu ochrony praw i wolności innych, zachowania tajemnicy pochodzenia dziecka, a także w celu zapobieżenia przestępstwu, zatrzymania przestępcy lub ujawnienia prawdy w trakcie postępowania karnego.
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, to prawa wskazane w ustępach drugim i trzecim niniejszego paragrafu przysługują na równi z obywatelami Estonii także obywatelom innych państw i bezpaństwowcom przebywającym w Estonii.
§ 45
Każdy ma prawo swobodnie rozpowszechniać idee, poglądy, przekonania i inne informacje ustnie, drukiem, środkami wyrazu plastycznego lub innym sposobem. Prawo to może być ograniczone przez ustawy dla ochrony porządku publicznego, moralności, praw i wolności, zdrowia, honoru i dobrego imienia innych osób. Prawo to może być ograniczone ustawą w stosunku do urzędników państwowych i urzędników samorządów lokalnych w celu ochrony tajemnicy państwowej lub handlowej, która została im powierzona w związku ze stanowiskiem służbowym lub informacji otrzymanej przez nich w sposób poufny, a także w celu ochrony życia prywatnego innych osób oraz w interesie wymiaru sprawiedliwości.
Cenzura nie istnieje.
§ 46
Każdy ma prawo zwrócić się z memorandum lub petycją do instytucji państwowych, samorządów lokalnych i do ich funkcjonariuszy. Tryb odpowiedzi określa ustawa.
§ 47
Każdy ma prawo, bez wcześniejszego zezwolenia, do prowadzenia zebrań i zgromadzeń pokojowych. Prawo to może być, w przypadkach i trybie określonym w ustawie, ograniczone w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, moralności, bezpieczeństwa ruchu drogowego i uczestników zgromadzenia, a także dla zapobieżenia rozprzestrzenienia się chorób zakaźnych.
§ 48
Każdy ma prawo zrzeszać się w niekomercyjnych stowarzyszeniach i związkach. Do partii politycznych mogą należeć tylko obywatele Estonii.
Dla tworzenia stowarzyszeń i związków, które mają do swojej dyspozycji broń, a także zmilitaryzowanych stowarzyszeń i związków, które zajmują się szkoleniem wojskowym, wymagane jest zezwolenie, którego warunki i tryb określa ustawa.
Zakazane są stowarzyszenia, związki i partie, których cel lub działalność jest skierowana na zmianę przemocą ustroju konstytucyjnego Estonii lub w inny sposób wchodzą w sprzeczność z ustawodawstwem karnym.
Tylko sąd może zakazać lub zawiesić działalność stowarzyszenia, związku lub partii w razie naruszenia prawa, a także nałożyć odpowiednie kary.
§ 49
Każdy ma prawo zachować swoją przynależność narodową.
§ 50
Mniejszości narodowe mają prawo tworzyć dla dobra własnej kultury narodowej instytucje samorządowe na warunkach i w trybie określonym ustawą o autonomii kulturalnej mniejszości narodowych.
§ 51
Każdy ma prawo zwracać się do instytucji państwowych, samorządów lokalnych i do ich funkcjonariuszy w języku estońskim i otrzymać odpowiedź w tym języku.
W regionach, gdzie nie mniej niż połowa stałych mieszkańców należy do mniejszości narodowych, każdy ma prawo otrzymać odpowiedź od instytucji państwowych, samorządów lokalnych i od ich funkcjonariuszy także w języku danej mniejszości narodowej.
§ 52
Językiem urzędowym w instytucjach państwowych i samorządach lokalnych jest język estoński.
W regionach, gdzie język estoński nie jest językiem większości mieszkańców, samorządy lokalne mogą, w określonym w ustawie zakresie i trybie, prowadzić biurowość wewnętrzną w języku większości stałych mieszkańców danego regionu.
Ustawa określa posługiwanie się językami obcymi, w tym także językami mniejszości narodowych w instytucjach państwowych w trakcie postępowania sądowego i wyjaśniającego.
§ 53
Każdy jest zobowiązany troskliwie traktować otoczenie i środowisko naturalne i wyrównywać straty, które wyrządził otoczeniu. Tryb wyrównywania strat określa ustawa.
§ 54
Obowiązkiem obywatela Estonii jest wierność konstytucyjnemu ustrojowi i obrona niepodległości Estonii.
Każdy obywatel Estonii ma prawo, jeżeli brakuje innych środków, samodzielnie przeciwstawić się próbom dokonywania przemocą zmiany ustroju konstytucyjnego.
§ 55
Obywatele innych państw i bezpaństwowcy przebywający w Estonii są zobowiązani do respektowania konstytucyjnego ustroju Estonii.