1. Sądy dzielą się na sądy administracyjne, cywilne i karne; ich organizację określają odrębne ustawy.
2. Rozprawy przed wszystkimi sądami są jawne, o ile sąd nie podejmie decyzji, że jawność może przynieść ujmę dobrym obyczajom lub jeżeli w danym przypadku istnieją szczególne powody, aby chronić życie prywatne lub rodzinne stron.
3. Każde orzeczenie sądowe musi być odrębnie i w kompletny sposób uzasadnione; jest ono ogłaszane na posiedzeniu jawnym.
Ustawa określa skutki prawne, jakie wynikają z ogłoszonego orzeczenia, oraz sankcje, jakie zostaną nałożone w przypadku naruszenia postanowień poprzedniego członu. Zdanie odrębne jest obowiązkowo publikowane. Ustawa określa zasady umieszczania ewentualnego zdania odrębnego w protokołach, jak również warunki oraz formę jego opublikowania.
4. Sądy są obowiązane do niestosowania ustaw zawierających treści sprzeczne z Konstytucją.
1. Rada Stanu i powszechne sądy administracyjne rozpatrują spory administracyjne, na zasadach określonych w ustawie, bez uszczerbku dla kompetencji Izby Obrachunkowej.
2. Sądy cywilne rozpatrują spory z zakresu prawa prywatnego, jak również sądownictwa niespornego72 , na zasadach określonych w ustawie.
3. W szczególnych przypadkach oraz w celu jednolitego stosowania tego samego prawodawstwa, ustawa może powierzyć sądom administracyjnym orzekanie w niektórych kategoriach sporów z zakresu prawa prywatnego, a sądom cywilnym - w niektórych kategoriach sporów administracyjnych.
4. Wszelkie inne kompetencje o charakterze administracyjnym mogą również być powierzone sądom cywilnym lub administracyjnym, na zasadach określonych w ustawie. Kompetencje te obejmują również zastosowanie środków zmierzających do podporządkowania administracji orzeczeniom sądowym. Orzeczenia sądowe podlegają bezwzględnemu wykonaniu również przez państwo, samorządy terytorialne i osoby prawne prawa publicznego, na zasadach określonych w ustawie.
1. Do kompetencji Rady Stanu należy w szczególności:
a) anulowanie, w razie skargi, tytułów egzekucyjnych władz administracyjnych za przekroczenie uprawnień lub naruszenie prawa,
b) uchylanie, w razie skargi, decyzji wydanych w ostatniej instancji przez powszechne sądy administracyjne, na zasadach określonych w ustawie,
c) rozstrzyganie sporów administracyjnych podlegających jej kompetencji, zgodnie z postanowieniami Konstytucji i ustaw,
d) opracowywanie wszystkich dekretów o charakterze normatywnym.
2. W przypadku wykonywania kompetencji określonych w pkt d) poprzedniego ustępu nie stosuje się postanowień art. 93 ust. 2 i 3.
3. Osądzanie niektórych kategorii spraw będących w kompetencji Rady Stanu, a dotyczących anulowania, może być powierzone na mocy ustawy, zależnie od charakteru i ważności tych spraw, powszechnym sądom administracyjnym. Rada Stanu orzeka w drugiej instancji na zasadach określonych w ustawie.
4. Kompetencje Rady Stanu są określone i wykonywane na podstawie przepisów odrębnej ustawy.
5. Administracja obowiązana jest podporządkować się orzeczeniom sądowym. Naruszenie tego obowiązku jest jednoznaczne z pociągnięciem do odpowiedzialności każdego właściwego organu, na zasadach określonych w ustawie. Ustawa przewiduje środki konieczne do zagwarantowania podporządkowania administracji.
Artykuł 96
1. Do kompetencji powszechnych sądów karnych należy karanie przestępców i stosowanie wszelkich środków określonych w ustawach karnych.
2. Ustawa może: a) powierzyć organom wykonującym zadania policji rozpatrywanie wykroczeń policji karanych grzywną, b) powierzyć organom zapewniającym bezpieczeństwo wsi rozpatrywanie wykroczeń związanych z własnością ziemi i wynikających z nich sporów prywatnych.
W obu przypadkach wydane orzeczenia podlegają apelacji do odpowiedniego sądu powszechnego; wniesienie apelacji zawiesza wykonanie orzeczenia.
3. Odrębne ustawy regulują kwestie dotyczące sądów dla nieletnich. Dopuszcza się, aby postanowienia art. 93 ust. 2 i art. 97 nie były stosowane do tych sądów. Orzeczenia tych sądów mogą być wydawane przy drzwiach zamkniętych.
4. Odrębne ustawy określają:
a) kwestie dotyczące sądów wojskowych armii lądowej, marynarki wojennej i lotnictwa wojskowego, które nie są uprawnione do rozpatrywania spraw osób cywilnych,
b) kwestie dotyczące sądów kaperskich.
5. Skład sądów wymienionych w pkt a) poprzedniego ustępu w większości stanowią członkowie korpusu sądowego sił zbrojnych korzystający z gwarancji niezawisłości funkcjonalnej i osobistej, o których mowa w art. 87 ust. 1 Konstytucji. Postanowienia art. 93 ust. 2 - 4 stosuje się do rozpraw i orzeczeń tych sądów. Szczegóły stosowania postanowień niniejszego ustępu oraz dzień ich wejścia w życie określa ustawa.
Artykuł 97
1. Zbrodnie i przestępstwa polityczne są sądzone przez sądy karne mieszane składające się z sędziów orzekających i sędziów przysięgłych, zgodnie z postanowieniami ustawy. Orzeczenia tych sądów podlegają procedurze odwoławczej określonej w ustawie.
2. Zbrodnie i przestępstwa polityczne, które do dnia wejścia w życie niniejszej Konstytucji były, na mocy aktów konstytucyjnych, uchwał i odrębnych ustaw, przekazane do kompetencji Sądu Apelacyjnego, są dalej rozpatrywane przez ten Sąd, o ile ustawa nie przekaże ich do kompetencji sądów karnych mieszanych.
Ustawa może przekazać także rozpatrywanie innych przestępstw do kompetencji Sądu Apelacyjnego.
3. Przestępstwa popełnione przez prasę są rozpatrywane przez powszechne sądy karne, na zasadach określonych w ustawie.
1. Do kompetencji Izby Obrachunkowej należy w szczególności:
a) kontrola wydatków państwa, jak również samorządów terytorialnych lub innych osób prawnych, które są poddane tej kontroli na mocy odrębnych ustaw,
b) kontrola umów o dużej wartości finansowej, których stroną jest państwo lub inna osoba prawna utożsamiana w tym znaczeniu z państwem, na zasadach określonych w ustawie,
c) kontrola rachunków osób prowadzących rachunki publiczne75 oraz samorządów terytorialnych lub innych osób prawnych podlegających kontroli określonej w pkt a),
d) opiniowanie projektów ustaw o rentach lub uznaniu służby jako dającej prawo do renty, zgodnie z postanowieniami art. 73 ust. 2, jak również każdej innej materii określonej w ustawie,
e) sporządzanie i składanie Izbie Deputowanych raportu o stanie finansowym i bilansie państwa, zgodnie z postanowieniami art. 79 ust. 7,
f) rozstrzyganie sporów związanych z przyznawaniem rent i kontrolą rachunków określonych w pkt c),
g) rozstrzyganie sporów związanych z odpowiedzialnością funkcjonariuszy publicznych, cywilnych i wojskowych, jak również urzędników samorządów terytorialnych oraz osób prawnych prawa publicznego za każdą szkodę wyrządzoną umyślnie lub przez nieostrożność na niekorzyść państwa, samorządów terytorialnych lub innych osób prawnych prawa publicznego.
2. Wyżej wymienione kompetencje Izby Obrachunkowej są regulowane i wykonywanie na zasadach określonych w ustawie.
Postanowienia art. 93 ust. 2 i 3 nie mają zastosowania w przypadkach, o których mowa w pkt a) - d) poprzedniego ustępu.
3. Orzeczenia Izby Obrachunkowej w sprawach określonych w ust. 1 niniejszego artykułu nie podlegają kontroli Rady Stanu.
Artykuł 99
1. Rozpatrywanie zarzutów przeciwko funkcjonariuszom sądownictwa należy do kompetencji Sądu Specjalnego, w którego skład wchodzą prezes Rady Stanu jako prezes oraz wyłonieni w drodze losowania członkowie: jeden radca stanu, jeden sędzia Sądu Kasacyjnego, jeden starszy radca Izby Obrachunkowej, dwaj profesorowie zwyczajni wydziałów prawa krajowych uniwersytetów oraz dwaj adwokaci reprezentujący Wyższą Radę Dyscyplinarną Adwokatury .
2. Członek Sądu Specjalnego reprezentujący wydział sądownictwa, do którego należy funkcjonariusz sądownictwa postawiony przed sądem, jest wyłączony ze składu orzekającego. Jeżeli rozpatrywana jest sprawa członka Rady Stanu lub funkcjonariusza sądownictwa powszechnego sądu administracyjnego, składowi Sądu Specjalnego przewodniczy prezes Sądu Kasacyjnego.
3. Wniesienie oskarżenia nie wymaga niczyjej zgody.
1. Powołuje się Najwyższy Sąd Specjalny, którego kompetencje obejmują:
a) orzekanie w kwestii odwołań, o których mowa w art. 58,
b) kontrola prawomocności wyników referendum przeprowadzonego zgodnie z postanowieniami art. 44 ust. 2,
c) rozpatrywanie spraw dotyczących niepołączalności stanowisk lub pozbawienia deputowanego mandatu, zgodnie z postanowieniami art. 55 ust. 2 i art. 57,
d) rozstrzyganie konfliktów między sądami a władzami administracyjnymi lub między Radą Stanu i powszechnymi sądami administracyjnymi z jednej strony a sądami cywilnymi i karnymi z drugiej strony, lub sporów między Izbą Obrachunkową a innymi sądami,
e) rozstrzyganie sporów w sprawie niezgodności treści ustaw z Konstytucją, jak również interpretacji zawartych w ustawach postanowień, w razie sprzecznych stanowisk Rady Stanu, Sądu Kasacyjnego lub Izby Obrachunkowej,
f) rozstrzyganie sporów dotyczących określenia norm prawa międzynarodowego jako powszechnie uznanych, zgodnie z postanowieniami art. 28 ust. 1.
2. Sąd, o którym mowa w poprzednim ustępie, składa się z prezesa Rady Stanu, prezesa Sądu Kasacyjnego i prezesa Izby Obrachunkowej oraz 4 radców stanu i 4 sędziów Sądu Kasacyjnego wybranych na członków, w drodze losowania, na 2 lata. Prezesem tego Sądu jest prezes Rady Stanu lub prezes Sądu Kasacyjnego, w zależności od starszeństwa w pełnieniu funkcji.
W przypadkach, o których mowa w pkt d) i e) poprzedniego ustępu, w skład Sądu wchodzą także dwaj profesorowie zwyczajni wydziałów prawa krajowych uniwersytetów, wyłonieni w drodze losowania.
3. Organizacja i funkcjonowanie Sądu, zasady powoływania, zastępowania i uczestnictwa jego członków, jak również przyjęte procedury określa odrębna ustawa.
4. Orzeczenia tego Sądu są ostateczne.
Postanowienia ustawy uznane za niezgodne z Konstytucją tracą moc z dniem ogłoszenia orzeczenia Sądu lub od dnia w nim określonego.
5. Jeżeli jeden wydział Rady Stanu, Sądu Kasacyjnego lub Izby Obrachunkowej uzna postanowienie ustawy za niekonstytucyjne, wówczas przekazuje on sprawę odpowiedniemu zgromadzeniu plenarnemu, chyba że sprawa została osądzona wcześniejszym orzeczeniem zgromadzenia plenarnego lub Najwyższego Sądu Specjalnego, o którym mowa w tym artykule. Zgromadzenie plenarne działające jako organ sądowy77 wypowiada się w sposób ostateczny, na zasadach określonych w ustawie. Powyższe uregulowanie stosuje się odpowiednio do opracowywania dekretów normatywnych przez Radę Stanu.
Ustawa reguluje kwestie dotyczące powoływania i funkcjonowania Rady Prawnej Państwa, jak również kwestie dotyczące statusu funkcjonariuszy sądownictwa i pracowników sądowych. Do kompetencji Rady Prawnej Państwa należy zwłaszcza wspieranie i reprezentowanie przed sądem państwa oraz uznawanie roszczeń wobec państwa lub poszukiwanie kompromisu w sporach z nim. Postanowienia art. 88 ust. 2 i 5 i art. 90 ust. 5 stosuje się analogiczne do personelu zasadniczego Rady Prawnej Państwa.