Artykuł 4
1. Wszyscy Grecy są równi wobec prawa.
2. Mężczyźni i kobiety greckie mają
takie same prawa i takie same obowiązki.
2. Obywatelami greckimi są wszyscy
ci, którzy spełniają warunki przewidziane ustawą. Pozbawienie obywatelstwa
greckiego jest dopuszczalne jedynie w przypadku dobrowolnego przyjęcia
innego obywatelstwa lub podjęcia na rzecz obcych służby zagrażającej interesom
narodowym; może to nastąpić w warunkach i z godnie z procedurą określonych
odrębną ustawą.
4. Tylko obywatele greccy mogą być
powoływani do służby publicznej, z wyjątkami określonymi odrębną ustawą.
5. Obywatele greccy uczestniczą bez
wyjątku w ponoszeniu ciężarów publicznych, stosownie do swoich możliwości.
6. Każdy Grek, zdolny do noszenia broni,
jest zobowiązany uczestniczyć w obronie Ojczyzny, tak jak przewiduje to
ustawa.
7. Żaden tytuł szlachecki
lub różnicujący nie mogą być ani uznane ani przyznane obywatelom greckim.
Artykuł 5
1. Każdy ma prawo swobodnie rozwijać
swoją osobowość i uczestniczyć w życiu społecznym, ekonomicznym i politycznym
kraju pod warunkiem, że nie narusza to praw innych, ani nie stanowi naruszenia
Konstytucji lub wartości moralnych.
2. Wszystkie osoby znajdujące się na
terytorium greckim korzystają z pełnej ochrony swojego życia, honoru i
wolności, bez względu na narodowość, przynależność rasową, język, przekonania
religijne lub polityczne. Dopuszczalne są wyjątki w przypadkach przewidzianych
prawem międzynarodowym. Ekstradycja cudzoziemca prześladowanego za działalność
na rzecz wolności jest zabroniona.
3. Wolność osobista jest nienaruszalna.
Nikt nie może być ścigany, aresztowany, uwięziony lub ograniczony w swojej
wolności w jakikolwiek inny sposób, jak tylko w przypadkach i w sposób
określony ustawą.
4. Zabronione są wszelkie środki o
charakterze administracyjnym, mające na celu ograniczenie swobody poruszania
się, wyboru miejsca zamieszkania na terenie kraju, a także przyznanej każdemu
Grekowi swobody wjazdu i wyjazdu z kraju. Powyższe środki mogą być podjęte
w przypadkach wyższej konieczności i jedynie w celu zapobieżenia czynom
kryminalnym, na mocy decyzji sądu karnego i zgodnie z ustawą. W nadzwyczajnie
pilnych przypadkach decyzja sądu może zostać wydana po podjęciu środków
administracyjnych, jednak nie później niż w ciągu trzech dni, w przeciwnym
razie środki te zostają z mocy prawa uchylone.
Deklaracja wyjaśniająca
Zakaz przyjęty w ust. 4 nie dotyczy zakazu wyjazdu z kraju, orzeczonego decyzją prokuratora w ramach dochodzenia karnego bądź podjęcia środków usprawiedliwionych potrzebą ochrony zdrowia publicznego lub osób chorych, w formach przewidzianych ustawą.
Artykuł 6
1. Nikt nie może być aresztowany ani
uwięziony bez umotywowanego nakazu sądowego, wręczonego w momencie aresztowania
lub zatrzymania prewencyjnego. Wyjątek stanowią przypadki zatrzymania na
gorącym uczynku popełnienia przestępstwa.
2. Każda osoba, zatrzymana na gorącym
uczynku popełnienia przestępstwa lub aresztowania na mocy nakazu, powinna
być doprowadzona do właściwego sędziego śledczego nie później niż w ciągu
24 godzin od momentu aresztowania, lub jeżeli aresztowanie nastąpiło w
miejscu oddalonym od siedziby sędziego, czasie ściśle niezbędnym do przewiezienia
aresztowanego. Sędzia śledczy zobowiązany jest w ciągu trzech dni
od dnia stawienia się zatrzymanego w sądzie bądź uwolnić go bądź wydać
nakaz aresztowania. Termin ten może być przedłużony o dwa dni na prośbę
zatrzymanego lub wypadku działania siły wyższej, co powinno być stwierdzone
decyzją właściwego organu sądowego.
3. Jeżeli po upływie wymienionych dwóch
terminów nie zostanie podjęta żadna decyzja, wówczas strażnik więzienny
lub inny funkcjonariusz cywilny bądź wojskowy, któremu powierzono strzeżenie
zatrzymanego, powinien bezzwłocznie go uwolnić. Naruszający powyższe postanowienia
są karani za bezprawne zatrzymanie i zobowiązani do naprawienia szkody
wyrządzonej osobie poszkodowanej, a także do wypłacenia jej odpowiedniej
sumy pieniężnej jako zadośćuczynienie za poniesione straty moralne, zgodnie
z postanowieniami ustawy.
4. Ustawa określa maksymalny okres
zatrzymania prewencyjnego; nie powinien on przekraczać roku w wypadku zbrodni
i 6 miesięcy w przypadku przestępstwa. W przypadkach zupełnie wyjątkowych
maksymalne okresy zatrzymania mogą być przedłużone odpowiednie o 6 i 3
miesiące, na podstawie decyzji właściwego organu sądowego.
Artykuł 7
1. Nie ma przestępstwa i nie można wymierzyć
żadnej kary, jeżeli do momentu popełnienia czynu nie obowiązywała ustawa
określająca jego znamiona. W żadnym wypadku nie można wymierzyć kary surowszej
od przewidzianej ustawą obowiązującą w momencie popełnienia przestępstwa.
2. Tortury, złe traktowanie fizyczne,
wszelkie działanie przynoszące uszczerbek na zdrowiu lub presja psychologiczna,
jak również wszelkie obrażanie godności ludzkiej są zabronione i karalne,
zgodnie z postanowieniami ustawy.
3. Całkowita konfiskata majątku jest
zabroniona. Kara śmierci nie może być wymierzona za przestępstwa polityczne,
z wyjątkiem przestępstw złożonych.
4. Ustawa określi warunki, na jakich
państwo, na podstawie decyzji sądowej, przyzna odszkodowanie osobom skazanym
niesprawiedliwie lub niezgodnie z prawem, więzionym lub w jakikolwiek inny
sposób pozbawionym wolności osobistej.
Artykuł 8
Nikt nie może zostać, wbrew swojej
woli, pozbawiony prawa sądzenia go przez sędziego przysługującego mu zgodnie
z ustawą.
Tworzenie komisji sądowych lub sądów
nadzwyczajnych, niezależnie od nazw im nadawanych, jest zabronione.
Artykuł 9
1. Mieszkanie każdego obywatela jest
nienaruszalne. Życie prywatne i rodzinne jednostki jest nietykalne. Rewizja
domowa może być przeprowadzona jedynie w przypadku i w sposób określony
ustawą, zawsze w obecności przedstawicieli władzy sądowej.
2. Naruszający powyższe postanowienia
są karani za przestępstwa przeciwko nienaruszalności mieszkania i nadużycie
władzy i są zobowiązani w pełni wynagrodzić szkody osobom poszkodowanym,
zgodnie z postanowieniami ustawy.
Artykuł 10
Każda osoba lub kilka osób działających
wspólnie, mają prawo, przestrzegając obowiązujących ustaw, zwracać się
z pisemnymi petycjami do władz, które są zobowiązane, stosownie do obowiązujących
przepisów, bezzwłocznie podjąć działania i udzielić składającym petycje
uzasadnionej pisemnej odpowiedzi, zgodnie z postanowieniami ustawy.
2. Ściganie składającego petycję w
związku z naruszeniem prawa zawartym w petycji, jest dozwolone wyłącznie
po podjęciu ostatecznej decyzji przez władzę, do której była adresowana
petycja i za jej zgodą.
3. Każde żądanie informacji zobowiązuje
właściwe władze do udzielenia odpowiedzi, na warunkach określonych ustawowo.
Artykuł 11
1. Grecy mają prawo do pokojowego gromadzenia
się, bez broni.
2. Policja może być obecna tylko na
zgromadzeniach publicznych, organizowanych na wolnym powietrzu. Zgromadzenia
na wolnym powietrzu, jak przewiduje ustawa, mogą być zabronione uzasadnioną
decyzją władz policyjnych obowiązującą w całym kraju, jeżeli istnieje poważne
zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego lub decyzją dotyczącą określonego
obszaru, jeżeli istnieje groźba poważnego zakłócenia życia społecznego
i ekonomicznego.
Artykuł 12
1. Grecy mają prawo, przestrzegając
obowiązujących ustaw, do tworzenia niedochodowych związków i stowarzyszeń;
korzystanie z tego prawa nie wymaga uprzedniego zezwolenia.
2. Stowarzyszenie może być rozwiązane
jedynie na mocy decyzji sądowej za naruszenie prawa lub podstawowych postanowień
swojego statutu.
3. Postanowienia poprzedniego ustępu,
analogicznie, mają zastosowanie do związków osób nie stanowiących stowarzyszenia.
4. Prawo zrzeszania się funkcjonariuszy
publicznych może być ograniczone ustawowo. Ograniczenie tego prawa może
zostać nałożone także na urzędników wspólnot lokalnych lub inne osoby prawne
prawa publicznego oraz osoby zatrudnione w przedsiębiorstwach publicznych.
5. Spółdzielnie rolnicze i miejskie
wszelkiego rodzaju są zarządzane przez samorząd, stosownie do postanowień
ustawowych i statutów tych spółdzielni, przy poparciu i opiece państwa
zobowiązanego sprzyjać ich rozwojowi.
6. Na mocy ustawy można tworzyć spółdzielnie
z obowiązkowym udziałem, mające na celu użyteczność lub interes publiczny
bądź wspólne użytkowanie terenów rolnych lub każdego innego źródła bogactwa
pod warunkiem, że będzie zapewnione równe traktowanie wszystkich udziałowców.
Artykuł 13
1. Wolność sumienia jest nienaruszalna.
Korzystanie z praw osobistych i politycznych nie zależy od przekonań religijnych.
2. Zapewnia się wolność wszystkich
wyznawanych religii; praktyki religijne związane z ich wyznawaniem mogą
odbywać się bez przeszkód i są chronione ustawowo. Odbywanie praktyk religijnych
nie może być zagrożeniem dla porządku publicznego lub dobrych obyczajów.
Prozelityzm jest zabroniony.
3. Duchowni wszystkich wyznawanych
religii podlegają takim samym formom nadzoru ze strony państwa i mają wobec
niego takie same obowiązki jak duchowni religii dominującej.
4. Nikt nie może zostać zwolniony od
wypełniania obowiązków wobec państwa ani odmawiać podporządkowania się
prawu ze względu na swoje przekonania religijne.
5. Wiążąca może być jedynie przysięga,
której treść ustala ustawa.
Artykuł 14
1. Każdy, przestrzegając obowiązujących
ustaw, może wyrażać i rozpowszechniać swoje poglądy w mowie, w piśmie i
poprzez prasę.
2. Zapewnia się wolność prasy. Cenzura
i wszelkie inne środki prewencyjne są zabronione.
3. Konfiskata gazet i innych druków
jest zabroniona zarówno przed, jak i po ich ukazaniu się.
Wyjątkowo, na wniosek prokuratora,
zezwala się na konfiskatę prasy,, która znalazła się w obiegu:
a) w przypadku znieważenia religii
chrześcijańskiej lub każdej innej z wyznawanych religii;
b) w przypadku znieważenia osoby Prezydenta
Republiki;
c) w przypadku publikacji, która zawiera
informacje dotyczące składu, wyposażenia i rozmieszczenia sił zbrojnych
lub fortyfikacji kraju, nakłania do obalenia siłą istniejącego ustroju
lub skierowana jest przeciwko integralności terytorialnej państwa;
d) publikacji o niestosownych treściach,
naruszających normy obyczajności publicznej, w przypadkach określonych
ustawą.
4. We wszystkich przypadkach określonych
w poprzednim ustępie prokurator jest obowiązany, w ciągu 24 godzin od momentu
konfiskaty, przekazać sprawę do organu sądowego, który z kolei w
ciągu 24 godzin powinien orzec o utrzymaniu lub uchyleniu decyzji o konfiskacie;
jeżeli takie orzeczenie nie zostanie wydane, konfiskata zostanie cofnięta
z mocy prawa. Wydawca gazety lub każdego innego skonfiskowanego druku oraz
prokurator mogą złożyć apelację i żądać zmiany decyzji organu sądowego.
5. Ustawa określa zasady dokonywania
w prasie pełnych sprostowań nieścisłych publikacji.
6. W przypadku co najmniej trzech orzeczeń
skazujących w ciągu pięciu lat za przestępstwa przewidziane w ust. 3 niniejszego
artykułu, sąd może orzec, zgodnie z przepisami ustawy, o całkowitym lub
okresowym zawieszeniu wydawnictwa, a wobec oskarżonego, w szczególnie ciężkich
przypadkach, zakaz wykonywania zawodu dziennikarza. Orzeczenie o zawieszeniu
wydawnictwa lub o zakazie wykonywania zawodu dziennikarza wchodzą
w życie, gdy orzeczenie staje się prawomocne.
7. Przestępstwa prasowe podlegają zasadom
dotyczącym zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa i są
sądzone zgodnie z przepisami przewidzianymi w ustawie.
8. Ustawa określi warunki i kwalifikacje
wymagane do wykonywania zawodu dziennikarza.
9. Ustawa może przewidywać, że źródła
finansowania gazet i periodyków powinny być ujawnione.
Artykuł 15
1. Przepisów poprzedniego artykułu dotyczących
ochrony prasy nie stosuje się do kinematografii, fonografii, radiofonii,
telewizji ani do żadnych innych środków przekazu słowa lub obrazu.
2. Radiofonia i telewizja znajdują
się pod bezpośrednią kontrolą państwa. Celem ich działania jest obiektywne,
na równych warunkach, rozpowszechnianie informacji i wiadomości, jak również
dzieł literatury i sztuki; we wszystkich przypadkach powinien być zapewniony
wysoki poziom programów, uwzględniający ich misję społeczną i rozwój
kulturalny kraju.
Artykuł 16
1. Zapewnia się wolność sztuki, badań
i nauczania. Ich rozwój i popieranie jest obowiązkiem państwa. Wolność
uniwersytecka i wolność nauczania nie zwalnia od obowiązku przestrzegania
Konstytucji.
2. Kształcenie stanowi podstawową misję
państwa i ma na celu edukację moralną, kulturalną, zawodową i fizyczną
Greków, jak również rozwój ich świadomości narodowej i religijnej oraz
wychowanie ich na wolnych i odpowiedzialnych obywateli.
3. Obowiązkowa nauk w szkole nie może
trwać krócej niż dziewięć lat.
4. Wszyscy Grecy mają prawo do bezpłatnego
nauczania w szkołach państwowych wszystkich szczebli. Państwo okazuje pomoc
wyróżniającym się studentom, a także tym, którzy potrzebują specjalnej
pomocy stosownie do ich zdolności.
5. Wyższe uczelnie są instytucjami
samorządnymi, stanowiącymi osoby prawne prawa publicznego. Instytucje te
znajdują się pod opieką państwa i mają prawo do pomocy finansowej z jego
strony, działają zgodnie z ustawami określającymi ich organizację. Łączenie
lub podział placówek szkolnictwa wyższego, jeżeli przewiduje to ustawa,
może mieć miejsce pomimo odmiennych przepisów.
Odrębna ustawa reguluje wszystkie kwestie
dotyczące stowarzyszeń studenckich i udziału w nich studentów.
6. Profesorowie wyższych uczelni są
pracownikami państwowymi. Pozostały personel nauczający także wypełnia
funkcje przypisane pracownikom państwowym, zgodnie z warunkami określonymi
w ustawie. Status wymienionych pracowników określają zasady organizacji
danej uczelni.
Profesorowie wyższych uczelni nie mogą
być odwołani wcześniej niż przewiduje okres ich kontraktu i tylko na warunkach
określonych w art. 88 ust. 4 i po podjęciu decyzji przez radę złożoną w
większości z wyższych urzędników sądowych, zgodnie z postanowieniami ustawy.
Ustawa określi granicę wieku emerytalnego
profesorów wyższej uczelni. Do czasu jej wydania profesorowie pełniący
swoje funkcje odchodzą po zakończeniu roku akademickiego, w trakcie którego
osiągnęli wiek 67 lat.
7. Kształcenie zawodowe i wszelkie
inne formy kształcenia specjalnego państwo przekazuje szkołom stopnia wyższego,
jest ono realizowane w cyklu studiów nie przekraczających trzech lat, zgodnie
z postanowieniami ustawy, która określa ponadto uprawnienia zawodowe absolwentów
tych szkół.
8.Warunki i zasady, na jakich przyznawane
są zezwolenia na tworzenie i działanie placówek nauczania nie podlegających
państwu, określa ustawa. Ustawa określa także formy opieki na d tymi szkołami
oraz status kadry nauczającej.
Zakładanie szkół wyższych przez osoby
prywatne jest zabronione.
9. Sport znajduje się pod ochroną i
ścisłym nadzorem państwa.
Państwo subwencjonuje i kontroluje
związki stowarzyszeń sportowych wszelkiego rodzaju, zgodnie z ustawą. Zakres
pomocy przyznawanej w postaci subwencji państwowych, stosownie do celów,
jakie stawiają sobie te związki, określa ustawa.
Artykuł 17
1. Własność znajduje się pod ochroną
państwa. Korzystanie z prawa własności nie może być sprzeczne z interesem
powszechnym.
2. Nikt nie może zostać pozbawiony
swojej własności, chyba że ze względu na korzyść publiczną należycie uzasadnioną,
w przypadku i zgodnie z procedurą określonych w ustawie i zawsze
za uprzednim pełnym odszkodowaniem, odpowiadającym wartości wywłaszczonej
własności w dniu posiedzenia sądu, na którym rozpatrywana jest sprawa wstępnego
określenia wysokości odszkodowania. W razie żądania natychmiastowego określenia
ostatecznej wysokości odszkodowania uwzględniana jest wartość wywłaszczanej
własności w dniu posiedzenia sądu rozpatrującego to żądanie.
3. Zmiana wartości wywłaszczonej własności
po ogłoszeniu aktu wywłaszczenia i wyłącznie z niego wynikająca nie jest
uwzględniana.
4. Odszkodowanie jest określane zawsze
przez sądy cywilne. Odszkodowanie może być wstępnie określone przez sąd
po wysłuchaniu lub wezwaniu osoby mającej prawo własności, która może,
wedle uznania sądu, zostać zobowiązana przed odbiorem odszkodowania do
złożenia kaucji w odpowiedniej wysokości, zgodnie z postanowieniami ustawy.
Do momentu wypłaty ostatecznego lub
wstępnego odszkodowania wszelkie prawa właściciela zostają zachowane i
zajęcie jego własności jest niedozwolone.
Ostateczne odszkodowanie powinno być
wypłacone najpóźniej w terminie półtora roku od ogłoszenia decyzji wyznaczającej
odszkodowanie tymczasowe; w przypadku natychmiastowego żądania ostatecznego
odszkodowania, powinno ono być wypłacone najpóźniej w terminie półtora
roku od ogłoszenia decyzji sądu określającej ostateczne odszkodowanie,
jeżeli to nie nastąpi, wywłaszczenie jest nieważne z mocy prawa.
Odszkodowanie nie może być opodatkowane,
nie podlega żadnym opłatom ani potrąceniom.
5. Ustawa określa przypadki przyznania
obowiązkowego odszkodowania uprawnionym za straty dochodu z wywłaszczonej
własności do czasu wypłacenia odszkodowania.
6. W przypadku wykonywania robót społecznie
użytecznych lub mających podstawowe znaczenie dla gospodarki kraju, ustawa
może zezwolić na wywłaszczenie na rzecz państwa większych obszarów , znajdujących
się poza terenami niezbędnymi dla wykonywania tych robót. Ta sama ustawa
określa warunki i zasady tego typu wywłaszczenia oraz sposoby dysponowania
lub wykorzystywania na cele publiczne bądź w interesie publicznym wywłaszczonych
terenów, które nie są niezbędne dla wykonania wyżej wymienionych robót
7. Ustawa może przewidywać, że w przypadku
wykonywania robót społecznie użytecznych, podejmowanych w interesie
państwa, osób prywatnych prawa publicznego, wspólnot lokalnych lub organizacji
użyteczności publicznej i przedsiębiorstw publicznych zezwala się na budowę
tuneli na odpowiedniej głębokości. Budowa tuneli odbywa się bez odszkodowania,
o ile nie jest naruszone normalne korzystanie z budynków usytuowanych
nad nimi.
Artykuł 18
1. Odrębne ustawy regulują sprawy dotyczące
własności i koncesji kopalni metali i węgla, grot, miejsc i skarbów archeologicznych,
naziemnych i podziemnych wód mineralnych i generalnie, bogactw podziemnych.
2. Ustawa reguluje sprawy dotyczące
własności, eksploatacji i zarządzania lagunami, dużymi jeziorami, jak również
zasady wydawania koncesji na tereny uzyskiwane w wyniku osuszenia.
3. Odrębne ustawy regulują zasady rekwizycji
na potrzeby sił zbrojnych w razie wojny lub mobilizacji bądź w warunkach
najwyższej konieczności, spowodowanych bezpośrednim zagrożeniem porządku
lub zdrowia publicznego.
4. Komasowanie terenów rolnych w celu
bardziej racjonalnego użytkowania ziemi jest dozwolone, zgodnie z procedurą
określoną odrębną ustawą. Jednocześnie dopuszcza się podejmowanie określonych
środków zapobiegających rozdrabnianiu drobnej własności rolnej lub sprzyjających
jej wzmocnieniu.
5. Poza przypadkami wymienionymi w
poprzednich ustępach dopuszcza się, w drodze ustawy, każdą inną formę pozbawienia
swobodnego używania i użytkowania własności, jeżeli jest to niezbędne ze
względu na szczególne okoliczności. Ustawa określa osobę zobowiązaną do
zapłaty posiadającym prawo używania lub użytkowania oraz tryb mający zastosowanie
przy realizacji zapłaty, który powinien każdorazowo odpowiadać istniejącym
warunkom.
Działania związane z zastosowaniem
niniejszego ustępu muszą być wstrzymane natychmiast po ustaniu szczególnych
przyczyn, które spowodowały ich podjęcie. W przypadku nieusprawiedliwionego
kontynuowania tych działań Rada Stanu podejmuje decyzję o ich wstrzymaniu
w kolejności ich ważności i na żądania każdej osoby uprawnionej do ustawowych
odsetek.
6. Ustawa może regulować dysponowanie
opuszczonymi gruntami w celu ich wykorzystania w interesie gospodarki narodowej
oraz zasady przydzielania ich rolnikom nie posiadającym ziemi. Ta sama
ustawa określi zasady wypłaty częściowego lub pełnego odszkodowania właścicielom
, o ile odnajdą się oni w określonym czasie.
7. Obowiązkowa współwłasność terenów
przyległych do terenów miejskich może być ustanowiona drogą ustawową, jeżeli
budownictwo indywidualne na tych terenach nie odpowiada warunkom, które
budownictwo, obecnie lub w przyszłości, powinno spełniać w tym regionie.
8. Własność ziemska klasztorów patriarszych
Świętej Anastazji Pharmacolytria na Półwyspie Chalcydyckim, Świętego Wlatadesa
w Salonikach i Świętego Jana Ewangelisty Teolow Patmos, z wyjątkiem terenów
im podległych, nie może być wywłaszczona. Nie podlegają także wywłaszczeniu
dobra patriarchatów: Aleksandrii, Antiochii i Jeruzalem oraz Świętego Klasztoru
na Synaju.
Artykuł 19
Tajemnica korespondencji oraz wszystkich innych form swobodnego porozumiewania się i komunikowania jest absolutnie nienaruszalna. Ustawa określa gwarancje, przy spełnieniu których władza sądowa nie jest zobowiązana do przestrzegania tajemnicy ze względu na bezpieczeństwo narodowe lub dla celów śledztwa w sprawie szczególnie ciężkich zbrodni.
Artykuł 20
1. Każdy ma prawo do otrzymania sądowej
ochrony prawnej i przedstawienia przed sądem swojego poglądu w kwestii
swych praw i interesów, zgodnie z postanowieniami ustawy.
2. Prawo osoby zainteresowanej do wstępnego
przesłuchania stosuje się także do każdej czynności lub środków administracyjnych
podjętych ze szkodą dla jej praw lub interesów.
Artykuł 21
1. Rodzina jako podstawa zachowania
i rozwoju narodu, a także małżeństwo, macierzyństwo i dzieci znajdują się
pod ochroną państwa.
2. Rodziny wielodzietne, inwalidzi
wojenni i czasu pokoju, ofiary wojny, wdowy i sieroty wojenne, jak również
osoby cierpiące na nieuleczalne choroby fizyczne i psychiczne mają prawo
do szczególnej opieki ze strony państwa.
3. Państwo chroni zdrowie obywateli
i podejmuje specjalne środki dla ochrony młodzieży, osób starych, inwalidów
oraz udziela pomocy ubogim.
4. Zapewnienie mieszkania dla osób,
które są ich pozbawione lub mieszkają w trudnych warunkach jest przedmiotem
szczególnej troski ze strony państwa.
Artykuł 22
1. Praca jest prawem i znajduje się
pod ochroną państwa, które czuwa nad tworzeniem warunków pełnego zatrudnienia
dla wszystkich obywateli, jak również nad rozwojem moralnym i materialnym
osób aktywnych zawodowo na wsi i w mieście.
Wszyscy pracujący, niezależnie od płci
i innych różnic, mają prawo do równego wynagrodzenia za pracę wytwarzającą
równe wartości.
2. Ogólne warunki pracy są określone
ustawą, uzupełnioną zbiorowymi umowami pracy, zawartymi w wyniku dobrowolnych
negocjacji, a w razie ich niepowodzenia, opierają się na postanowieniach
ustalonych przez arbitraż.
3. Wszelka praca przymusowa jest zabroniona.
Odrębne ustawy regulują zasady dysponowania
pracownikami w razie wojny lub mobilizacji, wobec konieczności obrony kraju
lub pilnej potrzeby społecznej, spowodowanej klęską powszechną lub zagrożeniem
zdrowia publicznego. Ustawy te określają także zasady osobistego wkładu
pracy na rzecz wspólnot lokalnych w celu zaspokojenia potrzeb lokalnych.
4. Państwo troszczy się o ubezpieczenie
społeczne pracowników w sposób określony w ustawie.
Deklaracja wyjaśniająca
Ogólne warunki pracy zawierają określenie trybu i osób, które zobowiązane są do przyjmowania i zwracania składek członkowskich, przewidzianych przez statuty organizacji związkowych.
Artykuł 23
1. Państwo podejmuje odpowiednie środki
na rzecz ochrony swobód związkowych i swobodnego korzystania w wynikających
z nich praw, przeciw wszelkim naruszeniom tych praw, w ramach określonych
ustawą.
2. Uznaje się prawo do strajku. Jest
ono wykonywane poprzez utworzenie na mocy prawa zrzeszenia związkowe, mające
na celu obronę i poparcie interesów ekonomicznych i zawodowych ludzi pracy.
Strajk, w jakiejkolwiek formie jest
zabroniony w odniesieniu do funkcjonariuszy sądownictwa4)
i pracowników organów bezpieczeństwa. Prawo do strajku podlega określonym
ograniczeniom, regulowanym ustawą, w stosunku do funkcjonariuszy publicznych,
urzędników wspólnot lokalnych, osób prawnych prawa publicznego, personelu
przedsiębiorstw publicznych lub przedsiębiorstw użyteczności publicznej,
których funkcjonowanie ma podstawowe znaczenie dla zaspokojenia podstawowych
potrzeb całego społeczeństwa. Ograniczenia te nie mogą prowadzić do likwidacji
prawa do strajku, ani stwarzać przeszkód w jego przeprowadzeniu zgodnie
z prawem.
Artykuł 24
1. Ochrona środowiska naturalnego i
kulturalnego jest obowiązkiem państwa. Państwo jest zobowiązane podejmować
specjalne środki prewencyjne lub represyjne w celu ochrony środowiska.
Zasady ochrony lasów i terenów zalesionych
określa ustawa. Zmiana wykorzystania lasów i terenów leśnych należących
do państwa jest zabroniona, chyba że użytkowanie ich jako terenów rolniczych
będzie korzystniejsze z punktu widzenia gospodarki narodowej, lub jeżeli
inna forma ich użytkowania stanie się niezbędna ze względu na interes publiczny.
2. Zagospodarowanie terenu, tworzenie
i rozwój, urbanizacja, rozbudowa miast i regionów przeznaczonych do urbanizacji
jest regulowane i znajduje się pod kontrolą państwa w celu zapewnienia
funkcjonowania i rozwoju aglomeracji, jak i najlepszych warunków życia.
3. Przy tworzeniu strefy zurbanizowanej
i w celu jej efektywnej urbanizacji, właściciele znajdujących się w tej
strefie terenów zobowiązani są, bez odszkodowania ze strony odpowiednich
organów, oddać do dyspozycji grunty niezbędne do budowy dróg, placów i
innych terenów przeznaczonych do użytku publicznego lub interesu społecznego,
a także do pokrycia wydatków niezbędnych do wykonania prac w zakresie infrastruktury
miejskiej, zgodnie z postanowieniami ustawy.
4. Ustawa może przewidywać udział właścicieli
terenów, uznanych za strefę urbanizacyjną, w ogólnym kształtowaniu i zagospodarowaniu
tej strefy według planu urbanizacji przyjętego zgodnie z obowiązującymi
zasadami; w zamian za przejęte tereny właściciele otrzymują domy lub mieszkania
o równej wartości na zagospodarowanych ziemiach lub w budynkach powstających
w strefie.
5. Postanowienia poprzednich ustępów
stosuje się także w odniesieniu do stref miejskich już istniejących, ponownie
zagospodarowywanych. Odzyskane obszary są przeznaczone do użytku publicznego,
lub mogą być sprzedane w celu uzyskania środków na finansowanie ponownego
zagospodarowania, zgodnie z postanowieniami ustawy.
6. Pomniki i miejsca historyczne oraz
ich otoczenie znajdują się pod opieką państwa. Ustawa określi środki ograniczania
prawa własności, niezbędne do realizacji tej ochrony, jak również sposoby
i rodzaj odszkodowań przyznawanych poszkodowanym właścicielom.
Artykuł 25
1. Prawa człowieka jako jednostki i
członka społeczeństwa są gwarantowane przez państwo, którego wszystkie
organy zobowiązane są do zapewnienia ich swobodnej realizacji.
2. Uznanie i ochrona przez państwo
podstawowych i niezbywalnych praw człowieka ma na celu urzeczywistnienie
postępu społecznego w warunkach wolności i sprawiedliwości.
3. Nadużywanie praw jest niedozwolone.
4. Państwo ma prawo żądać od wszystkich
obywateli wypełniania ich obowiązków, wynikających ze społecznej i narodowej
solidarności.