(1) Godność człowieka jest nienaruszalna. Jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem wszelkich władz państwowych.
(2) Naród niemiecki uznaje dlatego nienaruszalne i niezbywalne prawa człowieka za podstawę każdej społeczności ludzkiej, pokoju i sprawiedliwości na świecie.
(3) Poniższe prawa podstawowe jako prawo bezpośrednio obowiązujące wiążą ustawodawstwo, władzę wykonawczą i wymiar sprawiedliwości4 .
Artykuł 2
(1) Każdy ma prawo do swobodnego rozwoju swojej osobowości, o ile nie narusza praw innych i nie wykracza przeciwko porządkowi konstytucyjnemu lub nakazom moralnym.
(2) Każdy ma prawo do życia i nietykalności cielesnej. Wolność osobista jest nienaruszalna. Ingerencja w te prawa dopuszczalna jest jedynie na podstawie ustawy.
(1) Wszyscy ludzie są równi wobec prawa.
(2) Mężczyźni i kobiety są równouprawnieni. Państwo wspiera rzeczywistą realizację równouprawnienia kobiet i mężczyzn oraz wpływa na usuwanie istniejących różnic.
(3) Nikt nie może być dyskryminowany lub uprzywilejowany ze względu na płeć, urodzenie, rasę, język, ojczyznę i pochodzenie, wyznanie, poglądy religijne lub polityczne. Nikt nie może być dyskryminowany ze względu na swoją niepełnosprawność.
Artykuł 4
(1) Wolność wyznania, sumienia, przekonań religijnych i światopoglądowych jest nienaruszalna.
(2) Zapewnia się swobodne wykonywanie praktyk religijnych.
(3) Nikt nie może być zmuszany do służby wojskowej z bronią w ręku wbrew swemu sumieniu. Szczegóły regulowane są w drodze ustawy federalnej.
Artykuł 5
(1) Każdy ma prawo do swobodnego wypowiadania i rozpowszechniania swoich poglądów w słowie, piśmie i obrazie oraz do pozyskiwania bez przeszkód informacji z powszechnie dostępnych źródeł. Zapewnia się wolność prasy oraz wolność informacji za pośrednictwem radia, telewizji i filmu. Nie stosuje się cenzury.
(2) Powyższe prawa podlegają ograniczeniom wynikającym z przepisów ogólnych ustaw, przepisów ustawowych o ochronie młodzieży i prawa do czci osobistej.
(3) Zapewnia się wolność sztuki i nauki, badań naukowych i nauczania. Wolność nauczania nie zwalnia od wierności wobec konstytucji.
Artykuł 6
(1) Małżeństwo i rodzina znajdują się pod szczególną ochroną porządku państwowego.
(2) Opieka nad dziećmi i ich wychowanie są naturalnym prawem rodziców i na nich przede wszystkim spoczywającym obowiązkiem. Nad ich działaniami czuwa wspólnota państwowa.
(3) Dzieci mogą być odłączone od rodziny wbrew woli uprawnionych do wychowania jedynie na mocy ustawy, jeżeli uprawnieni do wychowania zawiodą lub z innych powodów dzieciom grozi zaniedbanie.
(4) Każda matka ma prawo do ochrony i opieki ze strony wspólnoty.
(5) Dzieciom pozamałżeńskim należy stworzyć w drodze ustawodawczej takie same warunki rozwoju fizycznego i duchowego oraz zapewnić taką samą pozycję społeczną jak dzieciom urodzonym w małżeństwie.
Artykuł 7
(1) Całe szkolnictwo znajduje się pod nadzorem państwa.
(2) Uprawnieni do wychowania mają prawo decydowania o udziale dziecka w nauce religii.
(3) Nauka religii w szkołach publicznych, z wyjątkiem szkół bezwyznaniowych, jest zwykłym przedmiotem nauczania. Nauka religii odbywa się zgodnie z zasadami związków wyznaniowych, co nie narusza państwowego prawa nadzoru. Żaden nauczyciel nie może być wbrew swej woli zmuszony do nauczania religii.
(4) Zapewnia się prawo zakładania szkół prywatnych. Szkoły prywatne jako uzupełnienie szkół publicznych wymagają zezwolenia państwa i podlegają ustawom krajów związkowych. Zezwolenia udziela się, jeżeli szkoły prywatne pod względem celów nauczania, wyposażenia, jak również pod względem wykształcenia kadry nauczycielskiej nie ustępują szkołom publicznym oraz jeżeli między uczniami nie czyni się różnicy ze względu na stan majątkowy rodziców. Odmawia się udzielenia zezwolenia, jeżeli sytuacja materialna i prawna kadry nauczycielskiej nie może być dostatecznie zapewniona.
(5) Założenie prywatnej szkoły podstawowej jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy władza szkolna uzna szczególny interes pedagogiczny, lub gdy na wniosek uprawnionych do wychowania ma ona być założona jako szkoła określonej społeczności, szkoła wyznaniowa lub światopoglądowa, a w gminie nie ma tego rodzaju publicznej szkoły podstawowej.
(6) Szkoły wstępne pozostają zniesione.
Artykuł 8
(1) Wszyscy Niemcy mają prawo bez zgłaszania lub zezwolenia gromadzić się pokojowo i bez broni.
(2) Prawo to może być ograniczone przez ustawę lub na podstawie ustawy w odniesieniu do zgromadzeń pod gołym niebem.
Artykuł 9
(1) Wszyscy Niemcy mają prawo zakładania związków i stowarzyszeń.
(2) Zakazane są organizacje, których cele lub działalność są sprzeczne z ustawami karnymi, skierowane są przeciwko porządkowi konstytucyjnemu albo idei porozumienia między narodami.
(3) Prawo zakładania organizacji, mających na celu ochronę i poprawę warunków pracy oraz warunków ekonomicznych, zapewnia się każdemu i przedstawicielom wszystkich zawodów. Porozumienia, które ograniczają to prawo lub uniemożliwiają korzystanie z niego są nieważne, a stosowane w tym celu środki są sprzeczne z prawem. Środki stosowane zgodnie z art. 12a, art. 35 ust. 2 i 3, art. 87a ust. 4 i art. 91 nie mogą być skierowane przeciwko walkom pracowniczym prowadzonym przez organizacje w rozumieniu zdania 1, w celu ochrony i poprawy warunków pracy i warunków ekonomicznych6 .
(1) Tajemnica korespondencji jak również tajemnica pocztowa i telekomunikacyjna są nienaruszalne.
(2) Ograniczenia mogą być zarządzone wyłącznie na podstawie ustawy. Jeżeli ograniczenie służy ochronie wolnościowego, demokratycznego ustroju albo ochronie istnienia lub zabezpieczeniu Federacji lub któregoś z krajów związkowych, ustawa może stanowić, że ograniczenie to nie będzie podane do wiadomości zainteresowanemu i że w miejsce drogi sądowej nastąpi kontrola przez organy powołane przez przedstawicielstwo narodu i organy pomocnicze.
Artykuł 11
(1) Wszyscy Niemcy korzystają ze swobody przemieszczania się na całym obszarze Federacji.
(2) Prawo to może być ograniczone tylko przez ustawę lub na podstawie ustawy i tylko w przypadkach, gdy brak jest wystarczających podstaw egzystencji i z tego powodu dla ogółu powstałyby szczególne obciążenia albo gdy jest to konieczne dla odparcia niebezpieczeństwa grożącego istnieniu lub wolnościowemu, demokratycznemu ustrojowi Federacji lub któregoś z krajów związkowych, w celu zwalczania niebezpieczeństwa epidemii, klęsk żywiołowych lub szczególnie ciężkich wypadków, w celu ochrony młodzieży przed zaniedbaniem lub zapobieżenia czynom karalnym8 .
(1) Wszyscy Niemcy mają prawo swobodnego wyboru zawodu, miejsca pracy i miejsca szkolenia zawodowego. Wykonywanie zawodu może być regulowane przez ustawę lub na podstawie ustawy.
(2) Nikt nie może być zmuszany do określonej pracy poza zwyczajowym, powszechnym i jednakowym dla wszystkich obowiązkiem świadczeń publicznych.
(3) Praca przymusowa jest dopuszczalna jedynie w przypadku sądownie orzeczonego pozbawienia wolności.
(1) Mężczyźni po ukończeniu osiemnastego roku życia mogą być zobowiązani do służby w siłach zbrojnych, w Federalnej Straży Granicznej lub w jednostce obrony cywilnej.
(2) Kto ze względów sumienia odmawia służby wojskowej z bronią w ręku, może zostać zobowiązany do służby zastępczej. Czas trwania służby zastępczej nie może przekraczać czasu służby wojskowej. Szczegóły regulowane są w drodze ustawy, która nie może naruszać wolności sumienia i musi także przewidywać możliwość służby zastępczej niezwiązanej w żaden sposób z jednostkami sił zbrojnych lub Federalną Strażą Graniczną.
(3) Zobowiązani do służby wojskowej, którzy nie zostali powołani do służby zgodnie z ust. 1 lub 2, w przypadku stanu obrony mogą zostać przez ustawę lub na podstawie ustawy zobowiązani w ramach stosunku pracy do cywilnych świadczeń publicznych dla celów obronnych włącznie z ochroną ludności cywilnej; zobowiązania w ramach publicznoprawnych stosunków służbowych są dopuszczalne jedynie w celu wypełniania zadań policyjnych lub takich władczych zadań administracji publicznej, które mogą być wykonane wyłącznie w ramach publicznoprawnego stosunku służbowego. Stosunek pracy, o którym mowa w zdaniu 1, może być ustanawiany w siłach zbrojnych w zakresie ich zaopatrzenia jak również w administracji publicznej; zobowiązania w ramach stosunku pracy w zakresie zaopatrzenia ludności cywilnej są dopuszczalne jedynie w celu zaspokojenia jej koniecznych potrzeb życiowych lub zapewnienia jej ochrony.
(4) Jeżeli w stanie obrony zapotrzebowanie na cywilne świadczenia publiczne w cywilnej służbie sanitarnej i zdrowia oraz w stacjonarnych szpitalach wojskowych nie może być pokryte na zasadzie dobrowolności, kobiety od osiemnastego do pięćdziesiątego piątego roku życia mogą zostać przez ustawę lub na podstawie ustawy powołane do tego rodzaju świadczeń publicznych. W żadnym wypadku nie mogą one zostać zobowiązane do pełnienia służby z bronią w ręku11.
(5) W okresie poprzedzającym stan obrony zobowiązania na podstawie ust. 3 są dopuszczalne jedynie na warunkach określonych w art. 80a ust. 1. W celu przygotowania do świadczeń publicznych na podstawie ust. 3, do których konieczna jest specjalna wiedza lub umiejętności, można zobowiązać przez ustawę lub na podstawie ustawy do udziału w szkoleniach. Zdanie 1 nie ma w tym wypadku zastosowania.
(6) Jeżeli w stanie obrony zapotrzebowanie na siłę roboczą w zakresie wymienionym w ust. 3 zdanie 2 nie może być pokryte na zasadzie dobrowolności, dla pokrycia tego zapotrzebowania wolność Niemców w zakresie zaprzestania wykonywania zawodu lub opuszczenia miejsca pracy może zostać ograniczona przez ustawę lub na podstawie ustawy. Przed zaistnieniem stanu obrony odpowiednio obowiązuje ust. 5 zdanie 1.
(1) Mieszkanie jest nienaruszalne.
(2) Przeszukania mogą być zarządzone tylko przez sędziego, a w przypadku niebezpieczeństwa zwłoki mogą być przeprowadzone także przez inne organy przewidziane w ustawie i tylko w przepisanej w niej formie.
(3) Jeżeli określone fakty uzasadniają podejrzenie, że ktoś popełnił określone w ustawie szczególnie ciężkie przestępstwo, w celu ścigania sprawcy na podstawie zarządzenia sędziego mogą zostać zastosowane środki techniczne umożliwiające podsłuch mieszkań, w których przypuszczalnie przebywa podejrzany, gdyby badanie stanu faktycznego w inny sposób było nadmiernie utrudnione lub niemożliwie. Środki te mogą być stosowane w określonym terminie. Zarządzenie wydawane jest przez trzyosobowy sędziowski skład orzekający. Przy niebezpieczeństwie zwłoki zarządzenie może być wydane także przez jednego sędziego.
(4) Dla zapobieżenia nagłemu zagrożeniu bezpieczeństwa publicznego, w szczególności zagrożeniu powszechnemu lub zagrożeniu życia, środki techniczne mające na celu kontrolę mieszkań mogą być zastosowane jedynie na podstawie zarządzenia sędziego. W przypadku niebezpieczeństwa zwłoki zarządzenie to może być wydane przez inny ustawowo określony organ, a orzeczenie sędziego musi być niezwłocznie uzupełnione.
(5) Jeżeli środki techniczne przewidziane są jedynie dla ochrony osób przeprowadzających akcję w mieszkaniu, zarządzenie o zastosowaniu środka może zostać wydane przez ustawowo określony organ. Inne wykorzystanie zdobytych przy tym informacji jest dopuszczalne jedynie dla celów dochodzenia lub zapobieżenia niebezpieczeństwu i tylko wtedy, gdy legalność środka zostanie uprzednio stwierdzona sądownie; w przypadku niebezpieczeństwa zwłoki orzeczenie sędziego musi być niezwłocznie uzupełnione.
(6) Rząd Federalny corocznie informuje Bundestag o zastosowaniu środków technicznych zgodnie z ust. 3, jak również o zastosowaniu środków technicznych w ramach kompetencji Federacji zgodnie z ust. 4 i, o ile wymaga to kontroli sędziowskiej, zgodnie z ust. 5. Wybrane przez Bundestag gremium wykonuje kontrolę parlamentarną na podstawie tego sprawozdania. Taką samą kontrolę parlamentarną zapewniają także kraje związkowe.
(7) Poza tym ingerencje i ograniczenia mogą zostać wprowadzone jedynie w celu zapobieżenia powszechnemu niebezpieczeństwu lub zagrożeniu życia pojedynczych osób, na podstawie ustawy również w celu zapobieżenia nagłemu zagrożeniu bezpieczeństwa i porządku publicznego, w szczególności w celu usunięcia trudności lokalowych, zwalczania niebezpieczeństwa epidemii lub ochrony zagrożonych młodocianych.
Artykuł 14
(1) Gwarantuje się prawo własności i dziedziczenia. Ich treść i granice określają ustawy.
(2) Własność zobowiązuje. Korzystanie z własności powinno zarazem służyć dobru ogółu.
(3) Wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko dla dobra ogółu. Może ono nastąpić jedynie przez ustawę lub na podstawie ustawy, która określa rodzaj i rozmiar odszkodowania. Odszkodowanie ustalane jest na podstawie sprawiedliwej oceny interesów ogółu oraz osób zainteresowanych. W sprawach sporów o wysokość odszkodowania przysługuje droga prawna przed sądami powszechnymi.
Artykuł 15
Grunty i ziemia, bogactwa naturalne i środki produkcji mogą być w celu uspołecznienia przekształcone na mocy ustawy, która określa rodzaj i rozmiar odszkodowania, we własność społeczną lub w inne formy gospodarki społecznej. W sprawie odszkodowań odpowiednie zastosowanie znajduje art. 14 ust. 3 zdania 3 i 4.
Artykuł 16
(1) Nikogo nie można pozbawić obywatelstwa niemieckiego. Utrata obywatelstwa niemieckiego może nastąpić tylko na podstawie ustawy, a wbrew woli zainteresowanego tylko wtedy, jeżeli nie stanie się on z tego powodu bezpaństwowcem.
(2) Żaden Niemiec nie może być wydany innemu państwu. W drodze ustawy mogą zostać ustalone odmienne zasady wydania do jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub międzynarodowego trybunału, o ile zostaną zachowane zasady państwa prawnego12 .
(1) Osoby prześladowane ze względów politycznych korzystają z prawa azylu.
(2) Na ust. 1 nie może się powołać osoba, która wjeżdża z jednego z państw członkowskich Wspólnot Europejskich lub z innego kraju trzeciego, w którym zapewnione jest stosowanie Konwencji o Sytuacji Prawnej Uchodźców i Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Państwa spoza obszaru Wspólnot Europejskich, które spełniają przesłanki wskazane w zdaniu 1, określone zostaną w ustawie wymagającej zgody Bundesratu. W przypadkach określonych w zdaniu 1 mogą zostać zastosowane działania mające na celu zakończenie pobytu niezależnie od zastosowanych środków prawnych.
(3) W drodze ustawy wymagającej zgody Bundesratu mogą zostać określone państwa, co do których na podstawie sytuacji prawnej, stosowania prawa i ogólnych stosunków politycznych wydaje się pewne, że nie mają tam miejsca ani prześladowania polityczne, ani nieludzkie albo poniżające karanie, albo traktowanie. Przyjmuje się domniemanie, że cudzoziemiec z takiego państwa nie jest prześladowany, dopóki nie przedstawi faktów uzasadniających, że wbrew temu domniemaniu jest osobą prześladowaną ze względów politycznych.
(4) Wykonanie działań, mających na celu zakończenie pobytu w przypadku określonym w ust. 3 oraz w innych przypadkach, które w sposób oczywisty są nieuzasadnione lub mogą za takie uchodzić, może być wstrzymane przez sąd tylko w razie poważnych wątpliwości co do legalności tych działań; zakres kontroli może zostać ograniczony, a opóźnione przedstawienie okoliczności - nieuwzględnione. Szczegóły regulowane są w drodze ustawy.
(5) Ustępy 1 – 4 pozostają w zgodzie z umowami międzynarodowymi zawartymi między państwami członkowskimi Wspólnot Europejskich i państwami trzecimi, respektującymi zobowiązania wynikające z Konwencji o Sytuacji Prawnej Uchodźców oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, których stosowanie musi być zagwarantowane w państwach umawiających się, ustalają regulacje dotyczące kompetencji kontrolnych w zakresie żądań azylowych, włącznie z wzajemnym uznaniem decyzji azylowych.
Artykuł 17
Każdy ma prawo zwracać się indywidualnie lub wspólnie z innymi z pisemnymi prośbami lub zażaleniami do właściwych organów i do przedstawicielstwa narodu.
(1) Ustawy o służbie wojskowej i służbie zastępczej mogą stanowić, że w stosunku do osób pełniących służbę w siłach zbrojnych i pozostających w służbie zastępczej, w czasie pełnienia tych służb zostanie ograniczone ich podstawowe prawo swobodnego wyrażania i rozpowszechniania poglądów w słowie, piśmie i obrazie (art. 5 ust. 1, zdanie 1, pierwsza część), podstawowe prawo wolności zgromadzeń (art. 8) oraz prawo petycji (art. 17), o ile przyznaje ono prawo składania wspólnie z innymi próśb i zażaleń.
(2) Ustawy, które służą obronie włącznie z ochroną ludności cywilnej, mogą stanowić, że zostaną ograniczone podstawowe prawa swobodnego przemieszczania się (art. 11) i nienaruszalności mieszkania (art. 13).
Kto nadużywa wolności wyrażania poglądów, w szczególności wolności prasy (art. 5 ust. 1), wolności nauczania (art. 5 ust. 3), wolności zgromadzeń (art. 8), wolności zrzeszania się (art. 9), tajemnicy korespondencji, pocztowej i telekomunikacyjnej (art. 10), prawa własności (art. 14) albo prawa azylu (art. 16a) do walki przeciwko wolnościowemu demokratycznemu porządkowi, traci wymienione prawa podstawowe. O utracie praw i zakresie tej utraty orzeka Federalny Trybunał Konstytucyjny.
Artykuł 19
(1) Jeżeli na podstawie niniejszej Ustawy Zasadniczej prawo podstawowe może zostać w drodze ustawy lub na podstawie ustawy ograniczone, ustawa ta musi mieć powszechną moc obowiązującą, a nie tylko w odniesieniu do pojedynczego przypadku. Poza tym ustawa ta musi określać prawo podstawowe z podaniem Artykułu.
(2) W żadnym wypadku nie może zostać naruszona istotna treść prawa podstawowego.
(3) Prawa podstawowe obowiązują także w stosunku do krajowych osób prawnych, o ile ze swej istoty mają one do nich zastosowanie.
(4) Jeżeli władza publiczna naruszy czyjeś prawa, osobie tej przysługuje droga prawna. Jeżeli nie jest uzasadniona inna właściwość, stosowana jest powszechna droga prawna. Nie narusza to postanowień art. 10 ust. 2 zdanie 216 .